Uyku insan yaşamının 3 te birini kapsayan fizyolojik bir ihtiyaçtır. Uyku bozuklukları, birçok psikolojik veya nörolojik rahatsızlıklara bağlı ortaya çıkabileceği gibi, sadece uyku bozukluğu olarak da görülebilir.
Uyku sadece zihinsel yaşamın bir parçası değil, aynı zamanda hormonal düzlemde de önemli rol oynayan bir süreçtir, bu nedenle uyku bozukluğunun nedenleri bulunarak en kısa zamanda tedavi edilmelidir. Depresyon, bipolar bozukluk, şizofreni gibi hastalıklar uyku bozuklukları yapar. Bu gibi psikolojik rahatsızlıkların nedeni saptanmalı ve nedene yönelik tedavi uygulanmalıdır.
UYKU BOZUKLUĞU NEDENLERİ
Uykusuzluğa neden olan faktörler oldukça fazladır. Uykusuzluk eğilimi kalıcı stres, alkol, sigara, kafein, çalışma saatleri, egzersiz, uyku hapları, fazla sesli ortam, ışık ve benzeri birçok faktör nedeni ile oluşabilir.
Uykusuzluk eğiliminin neden olduğu uyku bozukluğu: Bazı insanlar stresli ve sıkıntılı dönemlerde diğer insanlara göre daha fazla uyku bozukluğu yaşarlar. Kişinin uykusuzluk geliştirmeye yatkın olduğunu ve bunun çok uzun sürmeyeceğini bilmesi, uykusuzluk geliştiğinde bu durum ile baş etmede faydalıdır.
Kalıcı stres kaynaklı uyku bozukluğu: Aile problemleri, ciddi bir hastalığı olan çocuk varlığı veya sevmediği bir işinin olması uyku bozukluğu yaşamada etkilidir. Bu gibi durumlarda stres ile başa çıkmayı öğrenmek uykusuzluğu önlemede yardımcıdır.
Alkol kaynaklı uyku bozukluğu: Yatmadan önce içilen bir bardak şarap uyumaya yardımcı zannedilse de, kişiyi tüm gece boyunca sık sık uyanma problemleri yaşatır.
Kafein kaynaklı uyku bozukluğu: Kafein insanları uyanık tutar. Eğer gece kahve içilirse uykuya dalmada sıkıntı oluşturmasa bile, uykunun daha az dinlendirici olmasına sebebiyet verir.
Çalışma saatlerine bağlı uyku bozukluğu: Vardiyalı olarak çalışılıyor ise uyku problemi yaşanması kaçınılmazdır. Bu durum, çalışma saatleri sürekli değişen kişiler için daha fazla sorun haline gelir. Hafta sonlarında da hafta içinde yaşandığı gibi yaşamak, uyku problemi yaşamamak için önemlidir. Bu sayede vücut, ne zaman uyanık kalacağını ve ne zaman uyuyacağını karıştırmaz ve uyku sorunu daha az olur. Her sabah aynı saatlerde uyanmak ve her akşam aynı saatlerde yatmak uyku bozukluğu yaşanmasını önleyebilir.
Egzersiz kaynaklı uyku bozukluğu: Dinlenme ve sakin bir yaşam tarzı ile uykusuzluğun önlendiği düşünülse de, çok az ya da hiç egzersiz yapmayan insanlar geceleri uykuya dalma güçlüğü çekerler. Her gün düzenli olarak yapılan egzersiz ve yürüyüş sayesinde daha iyi uyumak mümkündür. Egzersiz yapmak için gün içinde en uygun zaman öğleden sonradır. Yatma zamanına yakın egzersiz yapılmamalıdır. Yatma zamanı ile egzersiz arasında en az 2 saat geçmelidir.
Uyku hapları kaynaklı uyku bozukluğu: Doktor tavsiyesi olmadan uyku hapı kullanılmamalıdır. Bazı uyku ilaçları her gün kullanıldığında, birkaç hafta sonra hiç bir fayda sağlamaz.
Ses (gürültü) kaynaklı uyku bozukluğu: Yatak odası mümkün olduğunca sessiz olmalıdır. Yakın yerden gelen araba sesleri, uçak sesleri, televizyon sesi ve diğer sesler uyanmaya neden olmasa da uyku kalitesini bozarlar.
Işık (aydınlık) kaynaklı uyku bozukluğu: Yatak odası mümkün olduğunca karanlık olmalıdır. Gündüzleri uyunacak ise perdeler, panjurlar iyice kapatılarak oda karanlık hale getirilmelidir. Işık gözler kapalı olduğu halde gözlere ulaşır ve uykuyu dağıtabilir.
GÜNDÜZLERİ SÜREKLİ UYKU HALİ NEDEN OLUR?
Kişi uyanıkken dayanamadığı uyku isteği yaşıyorsa bu durum hastalık belirtisi olabilir. Gündüzleri meydana çıkan bu durum pek çok hastalığa bağlı gelişebilir.
- Narkolepsi,
- Fokal lezyon,
- Prader-Willi sendromu,
- Miyotonik distrofi (kas hastalığı),
- İMSS hipersomnisi,
- Serebral palsi,
- Kafa travması,
- Ensefalit (beyin iltihabı),
- Serebral radyoterapi,
- Nörolojik hastalıklar,
- Yüksek ateş,
- Metabolik hastalıklar,
- Endokrin hastalıklar,
- Sistemik hastalıklar,
- İlaçlar,
- Psikiyatrik hastalıklar,
- Şizofreni,
- Mevsimsel affektif bozukluk (mevsimsel depresyon),
- Uyku deprivasyonu,
- Sosyal faktörler,
- Sirkadiyen ritim bozukluğu,
- Geceleri uyku bölünmesi varlığı,
- Geceleri ışıklı ve gürültülü ortamda uyuma,
- Geceleri ağrı çekme,
- Geceleri huzursuz olma,
- Jet lag gibi bir çok neden ve rahatsızlık gün içinde kişinin kendisini hep uykusuz hissetmesine ve gün boyunca uyku haline neden olur.
UYKU BOZUKLUĞU TÜRLERİ
Genel olarak tüm dünyada yaygın kabul edilen ICSD-2 uyku bozukluğu sınıflaması 85 uyku bozukluğu tipini içermekte ve 8 ana grup sınıflandırmadan oluşmaktadır.
- İnsomnialar,
- Uykuda solunum bozuklukları,
- Solunum bozukluğuna bağlı olmayan uyku bozuklukları,
- Hipersomnialar,
- Sirkadiyen ritim bozuklukları,
- Parasomniler,
- Uyku ile ilişki hareket bozuklukları,
- İzole semptomlar ve normal varyantları,
- Diğer uyku bozuklukları şeklinde sınıflandırılır.
İnsomnialar: İnsomnia veya uyuyamama hastalığı bir uyku sorunudur. Uykuya dalamama ya da gece boyu sürekli uyuyamama sorunlarını içerir. İnsomnialar; temel olarak kronik insomnialar, kısa sürei insomnia, ve diğer insomnialar şeklinde sınıflandırılabilir. Hastalar genellikle gözlerini kapatamadığından veya yatakta sürekli dönmekten şikayet ederler.
Uykuda solunum bozuklukları: Uykuda solunum bozuklukları denildiğinde, uykuda solunumun kesilmesi ile ilgili farklı hastalıklardan (örn. santral uyku apne sendromları, obstrüktif uyku apne sendromu, uyku ile ilişkili hipoventilasyon/hiposemik sendromlar, diğer uyku ile ilişkili solunum bozuklukları gibi) bahsedilir. Uykuda solunum bozuklukları önemli bir hastalık grubudur. Uykuda solunum bozukluğu; uyku sırasında ardı sıra tekrarlayarak nefesin tamamen durması, nefes alıp vermenin azalması, solunumun sığlaşması söz konusudur. Bu durumda kanda oksijen düşer, bazı hastalarda kanda karbondioksit yükselir, kalp ritmi bozulur, beyne giden oksijen azalır. Yani uykuda solunum bozukluğunun tipi ne olursa olsun, vücutta, beyinde ve özellikle kalp damar siteminde fırtınaların koptuğu anlamına gelebilir. Uykuda solunum bozuklukları belirtileri benzer özellik gösterirken, tedaviler farklı olabilir.
Hipersomnia: Hipersomnia gün içinde çok fazla uyuma ya da gece uykusunu gündüze çevirmektir. Hipersomnia sorunu olan kişi geceleri yeteri kadar uyusa da, gün içinde uyuma isteğini karşı koyamaz. Hipersomnia tedavisi mümkün bir uyku bozukluğudur.
Sirkadiyen ritim bozukluğu: Sirkadiyen ritim, merkezi beynin orta bölümünde bulunan bir nevi saat görevi yapan bir bölümüdür. Bu saat dış ortamlardan ve vücuttan algıladığı sinyallere göre uykunun başlamasını veya bitmesini sağlar. Bu saat, ışık ve karanlık sistemine göre kendini ayarlar. Sirkadiyen ritminde gelişen değişiklikler, kişisel uyku sirkadiyen sürecinin 24 saatlik sosyal ve fiziksel çevre arasındaki ayar bozukluğuna neden olarak tekrarlayıcı veya uzun süreli uyku ritmi bozukluğu ile seyreden hastalıklara yol açar. Uyku ritim bozukluklarında ana belirtiler; uyunması gereken saatlerde uyuyamama, uyunmaması gereken saatlerde uyanık kalamama gibi belirtilerdir.
Parasomnia: Genellikle çocukluk çağlarında başlayan, erişkinlik döneminde kendiliğinden azalan, bazen erişkinlikte de ortaya çıkan uyku sırasında davranış bozukluğudur. Parasomnilerin gelişimi hakkında net bir bilgi yoktur. Bazı verilere göre merkezi sinir siteminin olgunlaşma dönemi ile ilgili olduğu bildirilmektedir. Parasomnia genel olarak 4 türde kendini gösterir. Kabus bozukluğu, uyku terörü bozukluğu, uyurgezerlik bozukluğu ve adlandırılamayan parasomnia gibi türleri vardır.
Uyku ile ilişkili hareket bozuklukları: Uyku ile ilişkili hareket bozuklukları uykuya dalma ve sürdürmeye neden olan huzursuz bacaklar sendromu dışında, kişinin kendisinin fark edemeyeceği ve kötü kaliteli uykuya neden olan hastalıklardır. Uyku ile ilişkili hareket bozuklukları (huzursuz bacaklar sendromu, uykuda periyodik hareket bozuklukları, uyku ile ilişkili bacak krampları, uyku ile ilişkili diş gıcırdatma, uyku ile ilişkili ritmik hareket bozuklukları) şeklinde sınıflandırılabilir.
UYKU BOZUKLUKLARI TEŞHİSİ
Uyku şikayeti haftalarca, aylarca sürüyorsa mutlaka bir hekime başvurmak gerekir. Öncelikle aile hekimine danışarak hangi bölüme gidileceği hakkında bilgi edinmek önemlidir. Uyku şikayetleri ev ile ilgili, iş ile ilgili, eş ile ilgili veya benzeri durumlar ile ilgili ise tedavi bu durumlara yönelik ya da kısa süreli ilaç kullanımı ile yapılabilir.
Haftalarca, aylarca süren uyku bozukluğu sorunu için uyku merkezlerine ya da bu konuda deneyimi olan psikiyatriste, nörolojiye başvurulması ve nedenin iyi araştırılarak nedene yönelik tedavi edilmesi gereklidir. Uyku bozuklukları teşhisinde KBB uzmanlığı, göğüs hastalıkları uzmanlığı gibi uzmanlıklar tarafından da değerlendirmeler gerekebilir.
UYKU BOZUKLUKLARI TEDAVİSİ
Uyku bozukluklarının tedavisi hastalığın türüne, nedenlerine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı değişiklik gösterir. Eğer uykuya dalma zorlukları psikiyatrik sıkıntılara bağlı ise öncelikle bu psikiyatrik bozukluklar tedavi edilir.
Uyku bozukluğu, uyku apnesi gibi horlama, ritim bozukluğu, gece uykuda nefes kesilmesi gibi bir duruma bağlı ise bu durum gerekli uzmanlar tarafından teşhis edilir ve nedene yönelik tedavi yapılır. Stres ile veya psiklojik sorunlar ile ilgili uykuya dalma ya da uyanma sorunları var ise bu durum psikiyatrist veya psikoloğun birlikte çalışması ile tedavi edilir.
Özetle, uyku bozuklukları tedavisi hastalıklara ya da bu duruma neden olan durumlara yönelik yapılır.
İDEAL UYKU SÜRESİ NEDİR?
Bir insanın dinlendirici bir uyku uyuyabilmesi için hem uyku süresinin yeterli olması hem de uyku kalitesinin iyi olması gerekir. Her insanın uyuması gereken süre genetik olarak belirlenir. Bazı insanlar 3-4 saat, bazı insanlarda 8-12 saat uyuyabilir. Uykunun süresi kişiden kişiye farlılık gösterir. Bu nedenle insanlar kendisi için uygun süreyi kendileri ayarlamalıdır.
NEDEN UYURUZ?
İnsanlar ve beyni olan bütün canlılar, beyinlerinin normal işlevlerini yerine getirebilmesi için uyku denilen bir süreç geçirirler. İnsanlar milyonlarca yıl öncesinden bu güne gündüz ayakta kalıp gece uyumayı seçmişlerdir ve her insan yaşamını normal sürdürebilmek için uyumaya ihtiyaç duyar. Uyku beyin için gerekli bir fonksiyondur. Beyni bir bilgisayar gibi düşünecek olursak, uyku sırasında beyin dışarıdan gelen verileri değil, vücuttan ve beynin içinden gelen verileri değerlendirir.
Benzer Yazılarımız
- Çocuklarda uyku bozuklukları neden olur
- Kaygı bozukluğu nedenleri, belirtileri ve tedavisi
- Benzodiazepinler (uyku ilaçları) ve yan etkileri
- Depresyon nedenleri, belirtileri ve tedavisi
- Uyku apnesi nedenleri, belirtileri ve tedavisi
12 Yorum