Radyasyon ve radyasyon türleri
Radyasyon, kararsız atomların daha kararlı bir duruma geçerken enerji (elektromanyetik dalga biçiminde) ya da madde (parçacıklar biçiminde) enerji yaymalarıdır.
Bazı radyasyon tipleri canlılar için zararlı iken bir kısmı, örneğin güneşten gelen ışık ve ısı radyasyonu, yaşam için olmazsa olmaz niteliktedir. Zararlı radyasyon bile yararlı amaçlar ile kullanılabilir. Örneğin radyoterapi tedavisinde radyasyonun biyolojik yapılara zarar verici etkisinden kanserli hücrelerin yok edilmesinde yararlanılır.
İyonize edici radyasyon nedir?
Zararlı radyasyon çeşitleri : Gama radyasyon, X-ışınları, alfa parçacıkları ve beta parçacıklarıdır. Gama radyasyon ve X-ışınları ışığın daha yüksek enerjili şekillerine benzeyen elektromanyetik dalgalardır. İkisi arasındaki temel fark gama ışınlarının radyoaktif maddenin kendiliğinden bozunumu ile ortaya çıkması buna karşılık X-ışınlarının bir cihaz tarafından üretilmesidir. Parçacık radyasyonu her iki yolla da oluşabilir.
Zararlı radyasyonun dört tipi de iyonlaştırma yolu ile hasara neden olurlar : Dalgalar ya da parçacıklar içinden geçtikleri maddenin atomlarından elektronlar kopararak onları ileri derecede reaktif iyonlara dönüştürürler. Bu olay canlı dokuda meydana geldiğinde ortaya çıkan iyonlar biyolojik hasara neden olabilirler. Bu radyasyon çeşitlerinden herhangi birini yayan radyoaktif maddeler sağlık için tehlike oluştururlar. Ancak, alfa parçacıkları cilde nüfuz edemedikleri için alfa radyasyon kaynakları yalnızca yutulmaları ya da solunmaları durumunda tehlikelidirler.
Gama radyasyon birçok maddenin içinden geçerek uzun mesafe katledebildiğinden uzakta bulunan gama radyasyon kaynakları bile insan için tehlike yaratabilir. Radyasyon kaynaklarının çoğu doğada bulunur. Uzaydan gelen kozmik ışınlar radyoaktif madenler doğal iyonize edici radyasyon kaynakları arasında sayılabilir. Bazı bölgelerde toprakta, kayalarda ve yapı malzemelerinde bulunan radon gazı başlıca iyonize edici radyasyon kaynaklarından biridir. Yapay kaynaklara örnek olarak X-ışını cihazları, tanı ve tedavide kullanılan radyoizotoplar (radyonüklid tarama), nükleer reaktörler sayılabilir.
İyonize radyasyon nedir
İyonlaştırmayan radyasyon nedir?
Morötesi ışık, kızılötesi radyasyon (radyan ısı), mikrodalgalar gibi daha düşük enerjili radyasyon tipleri iyonizasyondan farklı yollarla biyolojik hasara yol açabilirler. Güneşten gelen mor ötesi ışık vücudun iç bölgelerine ulaşamaz ancak hücrelerin genetik yapısına zarar vererek cilt kanserine yol açabilir. Belirli dalga boyundaki mikrodalgalar ve kızılötesi radyasyon yanıklara neden olabilir.
İnsanların maruz kalabildiği diğer bir iyonlaştırmayan radyasyon çeşidi MRG (manyetik rezonans görüntüleme) sırasında oluşan radyo dalgalarıdır. MRG’nin istenmeyen yan etkisinin olmadığı düşünülmektedir. İstenmeyen etkisi olmadığı düşünülen ultrason elektromanyetik dalgalar ya da parçacıklar değil ses dalgaları kullanır, bu nedenle radyasyon kaynakları arasında sayılmaz. İyonize edici radyasyonu ölçmek için çeşitli uluslararası birimler (SI birimleri) mevcuttur. Örneğin Becquerel (Bq) uranyum gibi bir radyoaktif kaynağın kendiliğinden oluşan aktivitesinin SI birimidir. Tıpta en sık kullanılan birimler gray (Gy) ve sievert’tir (Sv).
Gray radyasyona maruz kalan doku ya da maddenin gerçekte absorbe ettiği radyasyonun SI birimidir. Bir Gy, ışınlanan (gama radyasyon ya da X ışını) maddenin kilogramı başına absorbe edilen bir joule enerjiyi temsil eder. Gray daha eski bir birim olan rad’in yerini almıştır (1 Gy=100 rad). Bazı radyasyon tipleri biyolojik organizmaları diğerlerinden daha fazla etkilediğinden, sievert absorbe edilen dozun etkisinin ölçüsü olarak kullanılmaktadır. Sievert denk miktardaki farklı radyasyon tiplerinin vücut üzerindeki etkisini ölçmek için radyasyon tipi ve sahip olduğu enerji gibi ek faktörleri göz önüne alır.
Radyasyondan korunma
Benzer sağlık yazıları
- Radyasyon birimleri nelerdir
- Zemin radyasyonu nerelerde bulunur
- Radyografi ve radyonüklid tarama nedir
- Floroskopi neden ve nasıl çekilir
- Radyoterapi tedavisi ve radyoterapinin yan etkileri
- Radyofrekans ablasyon tedavisi nasıl yapılır
- Kanser nedir? Kanser belirtileri
