Konvülsiyon (havale geçirme) neden olur?
İnsan beyni normal koşullarda sinirler ile elektriksel işaretler göndererek, hareket etme, düşünme ve hissetme gibi aktiviteleri kontrol eder. Konvülsiyonlar (havale), beyinde birden ortaya çıkan ve davranışta ani bir değişikliğe yol açarak havale adı verilen istemsiz vücut kasılmalarına neden olan anormal elektrik deşarjlarıdır.
Konvülsiyonlar başta yenidoğan gelmek üzere, çocuklarda erişkinlerden daha sık ortaya çıkar. Hafif bir dikkatsizlik şeklinde olabileceği gibi, bilinç kaybı ile birlikte korkutucu kasılmalar ile de gelişebilir. Çocuğun gelişmekte olan beyni, konvülsiyonların sık görülen nedenlerine ateş (febril konvülsiyonlar) anormal vücut kimyası, enfeksiyonlar (menenjit gibi) beyinde hasar ya da beyin tümörü gibi etkenlere çok yatkındır.
Konvülsiyonun nedeni ateş gibi geçici bir durum ise geçirilen havale tek bir olay olarak kalabilir. Tekrarlayan havalelere epilepsi (sara) denir. Çocuklarda ortaya çıkan havalelerin çoğunun sebebi bilinmez ve gelişme anormalliğini göstermez.
Konvülsiyon (havale) tipleri
Konvülsiyonlar beynin elektriksel sistemindeki bir hastalıktan kaynaklanır. Genel (yaygın) konvülsiyonlar (grand mal epilepsi, status epileptikus) ve kısmi konvülsiyonlar (fokal nöbet, infantil spazm) olabilir. Kısmi bir konvülsiyon hastanın beyninde küçük bir alanı etkiler iken, yaygın konvülsiyonlar beynin bir ya da daha çok sayıda alanında başlayıp tüm beyne yayılır.
Grand mal epilepsi nöbeti belirtileri
Grand mal epilepsi, çoğunlukla tonik klonik konvülsiyon denen bu konvülsiyon tipi her yaş grubunda ortaya çıkabilir. Grand mal konvülsiyonların klasik özellikleri, bilinç kaybı ve istemsiz, ani vücut hareketleridir. Hasta önce bilincini yitirir, istemsiz şekilde çığlık atabilir ve yere düşer. Gözleri kayar, vücudun her iki tarafını tutan ve birkaç dakika süren kasılmalar olur. Bazı hastaların ağız çevresi ya da yüzü mavileşebilir ve solunumu güçleşebilir.
Hasta konvülsiyon sırasında dilini ısırabilir. Gözleri bir tarafa kayabilir ve idrar ya da dışkı kontrolünü yitirebilir. Dudaklarını şapırdatma gibi otomatik, tekrarlayan hareketler yapabilir. Havale geçtiğinde bilinç açılır, ama çocuk aşırı derecede yorgundur ve genellikle uyumak ister.
Status epileptikus nöbeti belirtileri
Status epileptikus, bu tip havale en az 30 dakika sürer. Status epileptikus tek ve sürekli bir havale olarak ya da en az 30 dakika süre içinde bir dizi havale şeklinde görülebilir. Status epileptikus yaşamı tehdit edebilir ya da beyinde kalıcı hasar bırakabilir. Hastada soluma güçlüğü olur ya da havale birkaç dakikadan uzun sürer ise hemen acil yardım için telefon edilmesi gerekir ve hastanın hastane aciline götürülmesi gereklidir.
Absans nöbeti belirtileri
Absans çoğu zaman petit mal tipi havale de denilen bu nöbetler çok daha hafif olabileceği gibi, gün içinde birçok kez tekrarlayabilir. Yalnızca 5-10 saniye sürer. Absans nöbetinde hasta karşıya doğru boş bir ifade ile bakar ve sadece dalmış gibi görünebilir. Elleri, dudakları, ağzı ya da göz kapakları titreşebilir. Hemen normale döner ve herhangi bir şey olduğundan habersizdir. Bu nöbetler en sık 4-15 yaşları arasındaki çocuklarda ve ergenlerde görülür.
Fokal nöbeti belirtileri
Fokal nöbetlerde beynin tutulan bölümüne göre havale şekli değişir. Hasta nöbetten önce kötü bir koku duyabilir, baş dönmesi olabilir ya da bir dakika kadar başını ya da gözlerini iki tarafa doğru sallayabilir. Başka belirtiler arasında, saçma konuşma, amaçsız yürüme, başka nedensiz eylemler, dudaklar, eller, baş ya da kol-bacaklarda tekrarlayan hareketler vardır. Nöbetten sonra hasta konfüzyon ve uykulu bir hal alabilmekle birlikte, hasta genellikle ne olup bittiğini hatırlamaz.
İnfatil spazm nöbeti belirtileri
İnfantil spazm, bu nöbetler ilk olarak bebeklikte ortaya çıkar. Bebek günde birkaç kez ya vücudunu kasar ya da birden ve kısa bir süre için sallanır. Bilincini de yitirebilir ve güç soluk alabilir. İnfantil spazmlar yaklaşık 18 aylığa dek sürüp kaybolur. Çocuk daha büyüdükçe başka tip konvülsiyonlar gelişebilir ve genellikle gelişme gecikmesi olur.
Konvülsiyon (havale) teşhisi
Havaleden hemen önce hasta kötü bir koku duyabilir ya da vücudunda olağandışı bir duygu hissedebilir. Bu uyarıcı işaretlere “aura” adı verilmektedir. Bebek ya da çocuğun nöbet sırasındaki vücut yanıtı, geçirdiği havale tipine göre değişir.
Çocuğa elektroansefalogram (EEG) çekilirken, beyin dalgası aktivitesinin izlenmesi amacı ile elektrodlar başına bağlanır. Bu test, çocuğun yaşına göre yarım saat veya yarım gün arasında sürebilir. Elektroansefalogram herhangi bir ağrı ya da sıkıntıya neden olmaz. Doktor çocuk uyurken ve uyanıkken kayıt yapar. Tanı için ayrıca kan ve idrar tahlilleri yapılır ve menenjit araştırmak için beyin ve omurilik sıvısı örneği alınır. Beyin bilgisayarlı tomografisi ya da manyetik rezonans görüntülemesi de, havalenin nedenini anlamaya yardımcı olabilir.
Konvülsiyon (havale) tedavisi
Çocuk bilincini yitirir ve yere düşer ise, düşmesini hafifletmeye çalışmak ve yaralanmaya yol açabilecek herhangi bir mobilya ya da eşyayı çekmek gerekir. Hasta bir yanı üzerine yatırılmalı ve başı bir tarafa çevrilmelidir. Hastanın ağzına herhangi bir şey sokulmamalı, dilini geriye doğru itmemeli ve havayolu tıkanmamalıdır. Herhangi bir şekilde hastanın hava yolunu ve hareketlerini kısıtlamamak gerekir.
Hasta doktora ulaştırıldığında hekim ateş ya da enfeksiyon gibi özgül havale nedenlerini tedavi eder. Çocukta epilepsi var ise, tekrarlayan nöbetleri ortadan kaldıran ya da kontrol altına alan, ağız yolu ile kullanılan antikonvülsan ilaçlardan yazılır. Hastanın ilacını (özellikle hasta çocuk ise) doğru şekilde kullandığından emin olunması çok ama çok önemlidir. Hasta ilacını almaz ya da birdenbire keser ise daha fazla nöbet geçirebilir.
Hekim hastanın düzenli kontrol muayenelerine gelmesini, kanında antikonvülsan ilaç düzeylerini takip etmek ister. Tekrarlayan havale sorunu olan çocuk ya da yetişkin hastanın üzerinde daima, acil birimi görevlileri için tıbbi tanıtma kartı bulunmalıdır. Havale nöbetleri geçiren çocuk büyüdükçe konvülsiyonlar kaybolabilir ve çocuğun doktoru nöbetler için kullanılan ilacı yavaş yavaş kesmesini isteyebilir.
Tekrarlayan nöbetleri olan çocuğun yaşamı
Havale belirtileri
Tekrarlayan havaleler bulunan bir çocuk olabildiğince normal ve aktif bir yaşam sürmelidir: arkadaşları ile oynaması, spor etkinliklerine katılması ve zamanı geldiğinde araba kullanmayı öğrenmesi gerekir. Ancak çocuğun kendi iyiliği için belli aktiviteleri değiştirmek ya da kısıtlamak gerekebilir.
Futbol gibi temas sporlarından kaçınılmalıdır, çünkü çocuğun başına gelebilecek bir darbe havaleyi tetikleyebilir. Çocuk hiçbir zaman tek başına yüzmemelidir. Çocuk yüzmek istediğinde ya cankurtaran görev başında olmalı ya da ebeveynlerden biri çocuğun yanında olmalıdır. Yüksek bir tramplenden suya atlamak tavsiye edilmez. Çocuk yamaç paraşütü ya da dalgıçlık gibi yüksek riskli aktivitelerden de uzak durmalıdır. Çocuk bu tür aktiviteler sırasında havale geçirir ise kontrolünü kaybedebilir.
Küçük çocuk banyo yaparken daima başında bir büyük bulunmalıdır. Daha büyük çocuklarda ise, banyo ya da duşta gizlilik de istendiğinde, her şeyin yolunda olduğundan emin olmak için çocuk sık sık kontrol edilmelidir. Bazı antikonvülsan ilaçlar dişetlerinde enflamasyona neden olur. Bu nedenle çocuk dişlerini düzenli olarak fırçalamalı ve diş hekimi kontrolüne götürülmelidir.
Ebeveynler çocuğun doktoruna ilaçların döküntü ya da sarılık gibi olası yan etkilerini sormalı ve doz aşımı belirtileri için dikkatli olmalıdır. Okulda havale geçirebileceğini ya da okul hemşiresinin ilaç verebileceğini düşünerek, çocuğun öğretmenlerine durum bildirilmelidir.
Çocuk sürücü belgesi alabilecek yaşa gelmeden, yaşanan ülkenin yasaları incelenmelidir. Birçok ülkede çocuğun sürücü belgesi alabilmesi için hekim gözetimi altında olması ve en az iki yıldır havale geçirmemiş olması gerekir. Cinsel yönden aktif ergenlik çağında kızlar gebeliğe karşı korunmalıdırlar; çünkü kullandıkları antikonvülsan ilaçlar yarık dudak ve yarık damak gibi fiziksel deformitelere neden olabilir. Ergenler antikonvülsan ilaç kullanırken alkol almamalı ve ilaç kullanmamalıdırlar; çünkü ikisinin birlikte kullanımı solunum güçlüğüne yol açabilir ya da nöbete neden olabilir.
Ebeveyn olarak, çocuğun fiziksel zararlardan koruması için neler yapmak gerektiğini bilmek gerekir. Ayrıca, kontrol edemediği fiziksel bir durum ile başa çıkabilmesi için çocuğun duygusal destek de alması sağlanmalıdır. Nöbet sırasında bilinçsizlik ve vücut hareketlerinin kontrol edilememesi, başkalarının önünde nöbet geçirmekten korkan çocuk için çok korkutucu ve utanç verici olabilir. İlaçlarını düzenli kullanarak nöbetleri kontrol altına alabileceğini söyleyerek çocuğa cesaret vermek önemlidir. Daha büyük çocuklara ilacı nasıl kullanacaklarını öğretmek gerekir. Kendilerinin ilaç alması çocuklara hastalık üzerinde bir çeşit kontrol sahibi oldukları hissini verebilir. En önemlisi, aile çocuğa birçok yeteneği olduğunu hatırlatmalı ve onun yanında olduklarını çocuğa hissettirmelidir.
Beyin hastalıkları ile ilgili benzer sağlık yazıarı
- Çocuklarda havale geçirme nedenleri ve tedavisi
- Hareket bozuklukları nedenleri ve tedavisi
- Bebeklerde ateşlenme belirtileri ve tedavisi
- Menenjit belirtileri ve tedavisi
- Sara (epilepsi) hastalığı nedenleri ve tedavisi
2 Yorum