Hepatotoksisite (toksik karaciğer hasarı olarak da bilinir), bazı tıbbi ajanlar aşırı dozda alındığında (örn. parasetamol – asetaminofen), hatta bazen tedavi dozu olarak da verildiğinde (örn. halotan) karaciğere zarar verebilir. Hepatotoksisiteye bitkisel ürünler de neden olabilir. Asetaminofen (parasetamol) toksisitesi olguların yaklaşık yarısında görülebilmektedir.
HEPATOTOKSİSİTE (TOKSİK HEPATİT) NEDENLERİ
Hepatotoksisite nedenleri genel olarak üç başlık altında (ilaçlar, doğal toksik ajanlar ve kimyasal maddeler) değerlendirilir. Toksik endüstriyel kimyasalların üretimi, depolanması, taşınması ve imhası sırasında da toksisite oluşabilmektedir.
Hepatotoksisiteye neden olabilen ilaçlar;
Hepatotoksisiteye neden olabilen 1000’den fazla toksik olarak kabul gören madde vardır. Bu durum reçeteli veya reçetesiz ilaçlar, vitaminler, diyet ve destek ürünleri, bitkisel veya alternatif ürünler kaynaklı gelişebilir.
- Analjezik ilaçlar (örn. parasetamol, ketoprofen, kamfolin gibi),
- Antiinflamatuar ilaçlar (örn. asetilsalisilik asit, nimesulid, diflunisal, diklofenak, ibuprofen, asemetazin, deksketoprofen, naproksen gibi),
- Anestezik ilaçlar (örn. lidokain, sevofluran, halotan gibi),
- Antikonvülzan ilaçlar (örn karbamazepin, fenitoin gibi),
- Antimikrobiyal ajanlar (örn. antibiyotikler; örn. klaritromisin, siprofloksasin, rifampisin, tetrasiklinler, karbenisilin, oksasilin, ampisilin, ornidazol, klavulanik asit, isoniazid gibi, antiviral ilaçlar; örn. brivudin, lopinavir, ritonavir, favipiravir, klorokin gibi, antifungal ilaçlar; örn. itrakonazol, fentikonazol, nistatin gibi),
- Kardiyovasküler ilaçlar (örn. rosuvastatin, metoprolol, streptokinaz, kinidin, prokainamid gibi),
- Hormonlar (anabolik steroidler, oral kontraseptifler, estradiol gibi),
- İmmüsupresif ilaçlar,
- Nöropsikiyatrik ilaçlar,
- Metotreksat (kanser ve otoimmün hastalıklarda kullanılır),
- Vitaminler.
Parasetamol içeren ilacın normal dozu ve başka bir ilaç ile kullanılmasından, yüksek miktarda alkol ile alınmasından veya rejim yaparken alınmasından dolayı karaciğer toksisitesi gelişebilir.
İlaç kaynaklı hepatotoksisite için risk faktörleri:
- Yaş,
- Cinsiyet,
- Alkol tüketimi,
- Eş zamanlı ilaç kullanımı veya çoklu ilaç kullanımı,
- Yetersiz beslenme,
- Hepatit B ve C virüsü,
- Genetik faktörler,
- Doz,
- Neden olan ilacın tekrar uygulanması.
Hepatotoksisiteye neden olabilen bitkisel ürünler;
- Aloe vera,
- Nar çiçeçği,
- Sarı kantaron,
- Atractylis gummifera,
- Camellia sinensis (yeşil çay ekstresi),
- Çin bitki çayları,
- Chelidonium majus (kırlangıç otu),
- Cimicifuga racemosa (siyah yılan kökü bitkisi),
- Mentha pulegium (yarpuz),
- Pennyroyal yağı,
- Piper methysticum (kava),
- Polygonum multiflorum,
- Teucrium türleri,
- Valeriana officinalis (kedi otu),
- Viscum album (ökse otu),
- Larrea tridentata (gür çalı).
Hepatotoksisiteye neden olabilen diğer etkenler;
- Besinler,
- Gıda katkı maddeleri,
- Mantar zehirlenmesi,
- Deli bal,
- Deniz ürünleri,
- Alkol,
- Kokain,
- Ekstazi,
- Bakteriyel enfeksiyonlar,
- Böcek ve akrep toksinleri,
- İşyerlerinde kimyasallara (organik kimyasallar, çözücüler gibi toksik kimyasallar) maruz kalınması,
- Endüstriyel kazalar,
- İntihar amaçlı kullanım,
- Güneş çarpması,
- Wilson hastalığı,
- Reye sendromu.
HEPATOTOKSİSİTE (TOKSİK HEPATİT) BELİRTİLERİ
Hepatotoksisite çeşitli klinik tablolarla kendini gösterebilir. Bunlar; akut, kronik ve fulminan hepatit şeklinde olabileceği gibi siroz ve tümör olarak da görülebilir. Toksik karaciğer hastalıkları temel olarak hepatositleri, safra duktuslarını, damarsal sistemi, sinusoidal hücreleri ve kupffer hücrelerini etkiler.
Akut karaciğer hasarında belirtiler ani gelişir ve birey 2-10 aralığında bir anda bilincini yitirecek duruma gelebilir.
Toksik hepatit belirtileri;
- Mide bulantısı, kusma,
- İştah kaybı,
- Ateş,
- Sarılık,
- Sağ üst karında ağrı, şişlik,
- Koyu renkli idrar,
- Karında sıvı birikimi.
İlaca bağlı karaciğer toksisitesi;
- Hastanın herhangi bir yakınması olmaksızın karaciğer testi yükseklikleri,
- Hafif-orta düzeyde yakınmaların da olduğu karaciğer testi değişiklikleri,
- Akut karaciğer yetmezliği,
- Karaciğer nakli ve hastaneye yatmayı gerektiren ciddi karaciğer hastalığı olarak kendini gösterebilir.
Belirtiler;
- Ateş,
- Deri döküntüsü,
- Lenf bezlerinde büyüme,
- Yüzde şişlik,
- Sarılık,
- Koyu renkli idrar,
- Halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük,
- İştahsızlık,
- Karın ağrısı,
- Kaşıntı,
- Eozinofili.
HEPATOTOKSİSİTE (TOKSİK HEPATİT) TEŞHİSİ
Teşhiste kullanılan yöntemler; hastanın öyküsü, fizik muayene, laboratuvar testleri, madde kullanımı testleri, görüntüleme yöntemleri, karaciğer biyopsisi gibi yöntemleri içerir.
- Hastanın öyküsü: Hastanın neye maruz kaldığının sorgulanmasını ( reçeteli veya reçetesiz kullandığı ilaç/ilaçların, vitaminlerin, bitkisel ürünlerin sorgulanması ve maruz kaldığı kimyasal toksinlerin, besinlerin veya böcek, akrep sokmalarının sorgulanması) içerir.
- Fizik muayene: Karın bölgesinin hassasiyet, şişlik veya ağrı belirtileri açısından muayene edilmesini içerir.
- Laboratuvar testleri: Karaciğer enzimleri, bilirubin düzeyi analizi, idrar testleri, madde kullanımına bağlı testler gibi laboratuvar testlerini içerir.
- Görüntüleme yöntemleri: Manyetik rezonans görüntüleme, bilgisayarlı tomografi, ultrasonografi istenebilir.
- Karaciğer biyopsisi: Karaciğer hasarının derecesini ve tipini değerlendirmek için karaciğerden küçük bir doku örneğinin alınmasıdır.
HEPATOTOKSİSİTE (TOKSİK HEPATİT) TEDAVİSİ
Hepatotoksisiteye özgü bir tedavi yoktur. Tedavi nedene yöneliktir. Tedavinin temelini şüpheli ilacın kesilmesi (eğer ilaç bu duruma neden olmuşsa), destek tedavileri ve ağır olgularda karaciğer nakli (transplantasyonu) oluşturur.
Toksisiteye neden olan ilacın kesilmesiyle hafif olgularda karaciğerin kendi kendine toparlanması beklenir. Durumu ağır olan olgularda hasta hastaneye yatırılarak ve gözlem altında tutularak tedavi edilir. Ağız yoluyla beslenemeyen hastaların damar yolundan beslenmesi gerekebilir. Durumu çok ciddi olan hastalarda karaciğer yetmezliği, siroz gelişebilir ve bu hastalara karaciğer nakli (transplantasyonu) uygulanabilir.
Benzer Yazılarımız
- Karaciğer fonksiyon testleri
- Pyojenik karaciğer apsesi neden olur
- Karaciğer transplantasyonu nasıl yapılır
- Karaciğer büyümesi neden olur
