Kabızlık (konstipasyon), bir hastalık değil kişiden kişiye farklı şekillerde yorumlanan hastaya özgü bir şikayettir. Hastalar kabızlığı az miktarda, sert kıvamda, seyrek ve zor dışkılama, bağırsakların tam boşalmaması hissi ve tuvalette daha fazla zaman geçirme olarak da tanımlayabilir. Klinik pratikte ise bağırsakları rahat ve tam olarak boşaltamama durumu ile birlikte haftada üç defadan az olan dışkılama sayısı kabızlık (konstipasyon) olarak kabul edilir.
KABIZLIK (KONSTİPASYON) NEDENLERİ
Kabızlık aslımda bir hastalık değil bir semptomdur. Çok sayıda mekanizma ve organik bir hastalık kabızlığa yol açabilmektedir. Kabızlık doğumsal nedenlerle daha bebekken başlayabileceği gibi, edinsel olarak yetişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir. Kabızlık idiyopatik (nedeni bilinmeyen) şekilde olabilir veya herhangi bir hastalığa bağlı sekonder (ikincil) olarak da gelişebilir.
Konstipasyon (kabızlık) nedenlerini sıralayacak olursak;
- İdiyopatik nedenler,
- Hirschsprung hastalığı,
- Chagas hastalığı,
- İntestinal psödoobstrüksiyon,
- İrritabl bağırsak sendromu,
- Kolon kanseri,
- Cerrahi sonrası yapışıklıklar,
- İnflamatuar bağırsak hastalığı,
- Rektosel,
- Divertiküler bağırsak hastalığı,
- Anla fissür ve hemoroidler,
- Volvulus,
- Endometriyozis,
- Multipl sklerozis,
- Parkinson hastalığı,
- Spinal kord hasarı,
- Lumbosakral yaralanmalar,
- Otonom nöropati,
- Miyotonik distrofi,
- Alzheimer hastalığı,
- Beyin tümörleri,
- Serebrovasküler olaylar,
- Amiloidoz,
- Skleroderma,
- Sarkoidoz,
- Panhipopituitarizm,
- Diabetes mellitus (şeker hastalığı),
- Anoreksia nervosa,
- Hipokalsemi,
- Hipomagnezemi,
- Hipotiroidi,
- İlaçlar (örn. antihistaminikler, antispazmotikler, antidepresanlar, antipsikotikler, opiatlar, antihipertansifler, kalsiyum kanal blokerleri, bazı antiasitler, demir tedavisi, antikonvülzanlar gibi),
- Anksiyete bozuklukları (içine kapanık kişilerde, çocukken fiziksel ya da cinsel travmaya uğramışlarda, bir ebeveynin kaybı sonrası, altta yatan anksiyete ve depresyonu olanlarda kabızlık sık görülür),
- Çocuklarda tuvalet eğitimi (çocuğun tuvalet eğitimi verilirken yapılan zorlamalar erken yaşta kabızlığa yol açabilir),
- Gebelik (gebelikte muhtemelen hormonal değişiklikler kabızlığa yol açabilir),
- Seyahatler (örn. koşullar uygun olmadığı için dışkılama hissinin sürekli baskılanması kronik kabızlığa neden olabilir),
- Stresli yaşam,
- Kötü beslenme alışkanlığı (örn. düzensiz öğünler, fazla miktarda kafein tüketimi),
- Beslenme şeklinde yetersiz lif alımı,
- Hareketsiz yaşam ve az sıvı tüketimi.
KABIZLIK (KONSTİPASYON) BELİRTİLERİ
Normalde hafta da iki kez veya daha az sayıda dışkılama alışkanlığı kabızlık olarak tarif edilse de, sadece dışkılama sayısı, kabızlık teşhisi için yeterli bir kriter değildir. Çünkü dışkılama sayısı ve miktarı kişisel ve toplumsal farklılıklar göstermektedir.
Kabızlık oluştuğunda bu duruma baş ağrısı, iştahsızlık, dilde paslanma gibi ek şikayetlerde eklenebilir. Kabızlık çeken kişide ıkınmadan dolayı daha fazla hemoroid sorunu görülür. Günde üç ile üç günde bir arasında değişen dışkılama (defakasyon) normal kabul edilmektedir.
Kabız olduğunu ifade eden, dışkılama sırasında fazla gayret gösteren, kendini aşırı zorlayan ve sonunda zor ve sıkıntılı bir şekilde küçük topak ya da küçük kurşun taneleri şeklinde katı-sert ve az miktarda dışkı çıkaran birçok kişide dışkılama sayısı normal olabilir. Seyrek büyük abdest yapma alışkanlığı olan kişilerde dışkının bağırsak içinde kalış süresi uzadığı için, suyunun emilimi artar ve dışkı sertleşir.
KABIZLIĞI OLAN KİŞİLER NE ZAMAN DOKTORA GİTMELİ?
Dışkılamanın normal olduğu, herhangi bir problemi olmayan beslenme tarzının değişmesi ile veya seyahat gibi nedenlerden dolayı geçici bir kabızlık problemi yaşayan kişiler doktora gitmek zorunda değildir. Fakat kabızlık birkaç gün sürüyor ise, zorlu ve sert dışkılama, şişkinlik, karın ağrısı gibi problemler tekrarlıyorsa, kabızlık problemi kronik bir hal aldı ise, dışkılama alışkanlığında birkaç günlük değişim olduğunda hasta günlerce sıkıntı çekiyorsa mutlaka doktora gitmeli ve altta yatan neden araştırılmalıdır.
KABIZLIK (KONSTİPASYON) NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Hastadan alınan detaylı öykü ve hastaya yapılan iyi bir fizik muayene ile altta yatan sistemik hastalıklar ve sekonder sebeplerin tanısı çoğunlukla mümkündür. Hastanın öyküsü ve fizik muayenesi ile kabızlığın nedeni teşhis edilemeyen hastalarda laboratuvar testleri, sigmoidoskopi, kolonoskopi, çift konstrat kolon grafisi gibi yöntemler de kullanılır.
Kabızlığın teşhisi konulurken hastanın dışkılaması haftada üç defadan az olması, gaita kıvamının aşırı sert olması, uzun süre tuvalette bekleme durumunun olması, büyük abdest yapabilmesi için ıkınma gereği duyulması yada el, parmak yardımı ile tuvalet yapma yöntemlerine gerek duyulması gibi şikayetler doktor tarafından iyi dinlenmelidir. Diyetin özellikleri, var olan psikososyal faktörler ve hastanın başka hastalık varlığı nedeniyle kullandığı ilaçların yan etkileri göz önünde bulundurulmalıdır.
Hastanın fiziki muayenesi ve rektal muayene ile bağırsakların son 10 cm’lik kısmının muayenesi kabızlığa sebep olan tehlikeli birçok hastalığın ayırıcı tanısında önemlidir. Hastada makattan kanama, kansızlık veya kilo kaybı gibi bir durum söz konusu ise sigmoidoskopi (kısa kolonoskopi) tetkiki ya da daha garantili olması için kolonoskopi yapılır. Kolonoskopi, kabızlık çeken hasta 40 yaşın üzerindeyse daha önemlidir. Bu tetkikler ile en önemli ortaya çıkarılması gereken durumlar bağırsaklardaki daralma ve bağırsak kanseridir.
Laboratuvar testlerinde öncelikle tam kan sayımı, kan glikoz, kalsiyum, elektrolitler, tiroid fonksiyon testleri, dışkıda gizli kan gibi testler istenir. Eğer ön değerlendirme klinik olarak şüphe veriyorsa ağır metal serum düzeyleri, serum protein elektroforezi, amiloidoz için rektal biyopsi, porfiri için idrar porfirin düzeyleri, serum kortizol düzeyi ve paratiroid hormon düzeyi ve nörolojik bir hastalık şüphesi varsa manyetik rezonans görüntüleme gibi tetkiklerde yapılabilir.
KABILIK NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Kabızlıkta öncelikli tedavi, altta yatan sebebin bulunup nedene yöneliktir.
Kabızlık tedavisinde birçok ilaç kullanılabilir. Çünkü kabızlık birçok nedene bağlı geliştiği için ilaçları da öncelikle nedene yönelik olacaktır. Kabızlık tedavisinde makattan kullanılan merhemler, fitiller vardır. Fakat bu ilaçlar geçici olarak kabızlığı tedavi eder. Kabızlık şikayetinde önemli olan nokta altta yatan nedenin tedavisinin yapılmasıdır.
Spastik kolon denilen hem psikolojik hem de genetik olabilen hastalıkta uzun süreli ve bazen sürekli kabızlık tedavileri gerekebilir. Spastik kolon varlığında psikolojik destek tedavisi uygulanabilir.
Eğer kabızlığın sebebi endokrolojik bir hastalık ise bu durumun tedavisi ile veya kullanılan bir ilaç kabızlığa sebep olmuş ise ilacın bırakılması ile kabızlık sorunu çözümlenir.
Bağırsağın ve rektumun mekanik ve yapısal lezyonlarında cerrahi girişim gerekebilir.
Kabızlık yaşayan hastaların önemli bir kısmında çoğunlukla kabızlığa sebep olabilecek geçerli bir neden tespit edilememektedir. Bu tür vakalarda sıvı alımının arttırılması, egzersiz ve beslenme şeklinde lif içerikli beslenme tedavisi verilir. Bağırsakları yavaş çalışan, dışkı kıvamı daha sert olan kişilerin genel olarak beslenme tarzı lifli gıda tüketimini ve sıvı alımını arttırmak yönünde olmalıdır. Lifli gıdalardan kasıt sebze ve meyve tüketimin arttırılmasıdır. Bu tarz beslenme hem bağırsak sağlığı açısından hem de dışkı kıvamı açısından önemlidir. Fakat kabızlığın altında yatan ciddi bir problem var ise sadece beslenmenin değişmesi yararlı olmayabilir. Bu gibi durumlarda mutlaka bir gastroentroloji hekimine başvurulması ve gerekli tedavinin yapılması oldukça önemlidir.
Kronik kabızlıkta öncelikle hastalara tuvalet eğitimi verilmelidir. Bireylerin her gün belli bir saatte ve belli bir zamanını dışkılama için ayırması gereklidir. Dışkılama aceleye getirilmeden, stresten uzak, uygun duruş pozisyonu ve her gün aynı saatte olmalıdır. Dışkılama saatlerinin mümkün olduğunca sabahları kahvaltıdan sonraki iki saat içinde ayarlanmalıdır. Sabah aç karnına içilen bir bardak ılık su dışkılamayı uyarıcı etki eder. Alaturka tuvaletlerde çömelme intrabdominal basıncı arttırır ve bu sayede dışkılamada daha etkili olur. Alafranga tuvaletlerde ise ayağın altına 15 cm’lik bir basamak konulabilir. Aşırı ıkınmadan kaçınılmalıdır. Tuvalet ihtiyacı duyulduğunda ertelenmemelidir.
Kabızlık Tedavisi
KABIZLIK İÇİN BESLENME ÖNERİLERİ
Kabızlık pek çok nedeni olabilen bir rahatsızlıktır ve bazı hastalıkların da belirtileri arasındadır. Kabızlığı önlemek için posa tüketimini ve sıvı alımını arttırmak gereklidir.
Sabahları aç karnına içilen bir bardak ılık su faydalı olur. Günde en az iki, iki buçuk litre ılık su içmek sindirimi hızlandırır ve bağırsak hareketliliğini sağlar.
Öğünleri düzenli yemek bağırsakların düzenli çalışmasında faydalıdır. Sabah kahvaltıları atlanmamalı, öğünler düzenli olmalıdır.
Lif oranı yüksek besinler kabızlığın önlenmesinde ve azalmasında faydalı olur. Fakat bu beslenme şekli yavaş yavaş alışılmalıdır. Ekmek olarak kepekli ekmek, pirinç pilavı ve makarna yerine bulgur pilavı tüketimi daha doğru seçim olur. Haftada en az iki kez baklagiller (örn. fasulye, barbunya, nohut, börülce, yeşil mercimek, kırmızı mercimek ve az yağlı salata şeklinde de) tüketilebilir. Sebzelerden patlıcan, bamya, kabak, lahana, semiz otu, enginar, fırında pişmiş kabuklu patates, yer elması, brokoli, bezelye, ıspanak gibi sebzeler, meyvelerden armut, kayısı, incir, erik, cennet elması, hurma ve kivi gibi meyveler kabızlıkta faydalıdır.
Her gün bir kase probiyotik yoğurt, kefir gibi süt ürünlerinden herhangi biri de tüketilebilir. Fındık, badem, ceviz, yer fıstığı ve kabak çekirdeği gibi kuru yemişler ve rezene çayı, ada çayı, ıhlamur çayı, anason çayı gibi çaylar da kabızlığı olanlarda yarar sağlayabilir. Fakat her türlü beslenme tarzında hiç bir besini veya içeceği aşırıya kaçmamak gereklidir. Bunların yanı sıra egzersiz ve düzenli yürüyüş yapma, her gün aynı saatlerde tuvalete gitme alışkanlığı edinmek, sağlıksız yiyeceklerden uzak durmak gibi önlemler kabızlık problemi olanlar için çok ama çok önemlidir.
BENZER YAZILARIMIZ
- Bağırsak tembelliği neden olur
- İrritabl bağırsak sendromu neden olur
- Divertiküler bağırsak hastalığı nedenleri
- Mide ve bağırsak gazları neden olur
- Crohn hastalığı nedir, neden olur
