Paylaş

Tweetle

Paylaş

E-posta

İshal (diyare) nedenleri, belirtileri ve tedavisi

İshal tuvalete gitme, büyük abdest yapma sayısının artması, dışkının kıvamının yumuşaması, dışkının ağırlığının veya hacminin artması şeklinde tanımlanabilir. İshal bir hastalık değil, polifaktöriyel kaynaklı bir şikayettir. Normalde günlük dışkı ağırlığı yaklaşık 200 gr civarıdır ve bunun % 65-80’i sudur. Dışkının suyu arttıkça ağırlığında da artış olur ve dışkının kıvamı yumuşar.

Pratik olarak günde üç kezden fazla büyük abdest yapılması veya günde 200 gr’ın üzerinde yumuşak ya da sıvı şeklinde büyük abdest yapılmasına ishal denir. İshalin dışkı inkontinansından ve irritabl bağırsak sendromundan ayırt edilmesi gereklidir. Dünya genelinde ishal beş yaşından küçük çocuklarda en önemli ölüm nedenleri arasındadır ve pnömoniden sonra yılda ortalama bir buçuk milyon bebek ishal nedeni ile kaybedilir. Az gelişmiş ülkelerde ishal kaynaklı ölümlerin nedeni yeterince temiz su bulunmaması ve atık su arıtma olanaklarının yeterli olmamasıdır. İçme suyuna kanalizasyon karışması da ishalin önemli nedenlerindendir.

İshal (diyare) tipleri

İshal dört farklı mekanizma sonucu oluşur.

Osmotik ishal : Emilemeyen ya da az emilen maddelerin varlığı dışkı ile bağırsak hücreleri arasında bir osmotik basınç oluşturur ve bu basınç farkı nedeni ile hücrelerden su çıkar. Osmotik basınca neden olan faktörler emilim bozuklukları, bazı kabız ilaçları ve magnezyum içeren antiasitlerdir. En önemli nedeni çok fazla sıvı gıdalar tüketilmesidir.

Salgısal ishal : Bu tip ishal durumunda bağırsak epitel hücrelerinin iyon taşıma mekanizmalarında bir bozukluk durumu söz konusudur. Bunun sonucu olarak aşırı su salgılanması, yetersiz su emilimi ya da her ikisi de gelişebilir. Kolera ve entorotoksijenik enfeksiyonlar nedeni ile bu tip bir durum meydana gelir. Hipertiroidizm, çölyak hastalığı, kolajenli kolit gibi hastalıklarda da bu oluşum söz konusudur. Ayrıca bazı kabızlık için kullanılan ilaçlarda bu yolla etki eder.

Hareketlilik değişimleri : Bu iki farklı yolla etkisini gösterir.

Fazla hareketlilik : Dışkı hücreler ile yeterince uzun süre temas etmeden bağırsaktan geçer ve taşıdığı su vücut tarafından emilemez. Bu duruma neden olan faktörler arasında hipertiroidizm, spastik kolon sendromu, karsinoid sendrom ve gastrektomi işlemi sonrası ve vagotomi işlemi sonrası gibi nedenler sayılabilir.

Az hareketlilik : Aşırı bakteri büyümesi olur ve bu nedenle safra tuzları parçalanır. Bu durum yağlı dışkı ve ishale yol açar. Genelde hareket bozukluklarının tanısının konulması zor olduğu için diğer etkenler dışlandıktan sonra kalan tek seçenek hareket bozukluklarıdır.

Bu sayılan ishal tipleri her zaman tek başına olmayabilirler. Enfeksiyonlu ve inflamatuar ishalde emilim bozuklukları hem osmotik ishale hemde aktif su salgılanmasına yol açabilir.

İshale neden olan faktörler

İshalin birçok nedeni vardır ve ishal genellikle iki tipte görülür ve değerlendirilir. Bu tipler, akut (ani başlayan) ya da kronik (uzun süren) ishaller şeklindedir. Dört haftadan daha fazla süren ishaller kronik ishal olarak adlandırılır. Akut ishallerin büyük bir kısmından infeksiyöz etkenler sorumludur. İshal görülme sıklığı doğu toplumunda % 4-5 iken, batı toplumunda ve özellikle yaşlılarda % 7-14 olarak bilinmektedir.

Kronik ishal nedenleri : Kronik ishal 3 haftadan uzun sürer ve genellikle bağırsağın kendi hastalıklarından kaynaklanır.Kalın bağırsak tümörleri, inflamatuar veya immünproliferatif bağırsak hastalıkları, mide veya bağırsak rezeksiyonları, paraziter hastalıklar, bağırsak tüberkülozu, hipertiroidi ve hipoparatiroidi, kistik fibrozis, kısa bağırsak sendromu, emilim bozukukları, çölyak hastalığı, gıda alerjisi, pankreas yetmezliğinin neden olduğu maldigesyonlar ve şeker hastalığı gibi motilite bozukluğu yapan birçok hastalık kronik ishale neden olabilir.

Akut ishal nedenleri : Akut ishal 3 haftadan kısa sürer ve genellikle nedeni mikrobiktir. İnfeksiyöz nedenler (bakteriler, virüsler, protozoonlar, helmintler ve mantarlardır). Toksik ishaller (bakteri toksinleri, gıda zehirlenmeleri, antibiyotik kullanımına bağlı ishaller, arsenik, kurşun ve civa zehirlenmeleri, gastrointestinal kanama, apandisit, diverkülit ve iskemik kolit durumlarına bağlı zehirlenmelerdir).

İshal ayrıca daha ciddi hastalıkların da belirtisi olabilir. Örneğin dizanteri, kolera, botulizm, apandisit patlaması, spastik kolon sendromu veya corhn hastalığı gibi hastalıkların belirtisi olabilir. İshal bazen C vitamini ve magnezyum fazlalığından, aşırı alkol alımından da ortaya çıkabilir.

İshal (diyare) nedeni nasıl teşhis edilir?

İshal şikayeti ile hastaneye baş vuran hastanın öncelikle klinik muayenesi gereklidir. Klinik muayenede hastanın öyküsü ve iyi bir muayene ishalin nedenini bulmak için oldukça yardımcı olur. Hastanın muayenesine zaman ayrılmalı ve hasta iyi dinlenmelidir. Hastanın yaşı, ishalin süresi (akut, kronik), günlük dışkılama sayısı ve miktarı, dışkının görünümü ve kıvamı, bulantı, kusma, karın ağrısı ateş, dalgınlık, havale, kişinin yediği besinler, seyahat, ailesinde, çevresinde ya da iş yerindeki diğer kişilerde ishal şikayetinin olup olmadığı gibi etkenler dikkate alınmalıdır.

Ergenlik ve erişkin dönemlerinde görülen kronik ishal genellikle ülseratif kolit, reginol enterit ve bağırsak tüberkülozunu düşündürür iken, orta yaş ve ileri yaş kronik ishal şikayeti olanlarda kolon kanseri, divertikülit ve mide hastalıkları etken olabilir. Kronik ishali olan hastaların tanısı daha zordur. Bu nedenle hastanın öyküsü ve muayenesi önemlidir. Kronik ishalli hastaların genelinde fizik muayene normaldir. Bazı hastalarda su kaybı belirtileri dilde kuruluk, hipotansiyon ve taşikardi saptanabilir.

Özellikle yaşlı hastalarda kalp ve böbrek yetmezliği ve bazen bilinç bulanıklığı tablosu gelişebilir. Karın muayenesinde tümöral kitleler saptanabilir. Anorektal muayenesi tümörleri saptamak, anal tonusu değerlendirmek ve dışkı özelliğini saptamak için yapılmalıdır. Muayeneden sonra tam kan sayımı, serum elektrolitleri, karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri, dışkı tahlilleri gibi tahliller ile ishalin tipi belirlenir.

İshal (diyare) nasıl tedavi edilir?

İshal tedavisinde en önemli nokta diyarenin önlenmesi ve kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine konmasıdır. İshal tedavisinde hastada yüksek ateş yok ise uygulanabilecek ishal diyeti ile yağlı besinlerden uzak durarak ve kaybedilen suyu telafi ederek ishal evde tedavi edilebilir. İshalde ağız yolu ile verilecek sıvının içeriğinde şeker, sodyum, potasyum ve klor olmalıdır.

Ağır olgular dışında çay, soda, meyve suları, kola ve et suyu çorbaları sıvı kaybını önlemede kullanılabilir. Tuzlu kraker, haşlanmış lapa pirinç, haşlanmış yada fırında pişmiş patates gibi gıdalar ile bu tip sıvı alımına destek sağlanmalıdır. Buğday, mısır, pirinç, yulaf, şehriye, patates, muz ve tuzlu kraker gibi temel besinler dışkı normale dönene kadar kullanılmalıdır. İshale neden olan ciddi bir durum yok ise bu tip bir diyet ile ishal kendiliğinden iyileşir.

Fakat ishal uzun süre devam eder ise mutlaka doktora başvurmak gerekir. İltihabi bir neden ile ishal gelişmiş ise antibiyotik tedavisi, parazitler nedeni ile ishal gelişmiş ise buna yönelik ilaçlar verilir. Yani ishalin tedavisi ishale neden olan faktöre göre değişir. Gerekli şekilde dengelenmiş elektrolitler ile vücudun su oranı korunmalıdır. İshalin her türü için ve dizanteri için bile bu yöntem uygulanır. Elekrolit ile dengelenmeden bol miktarda su tüketilmesi elektrolit dengesizliğine neden olur ve bazen bu durum ölüme yol açabilir. Düzenli olarak sık ve küçük öğünler yenmeli, çok hızlı yenmemeli ve içilmemelidir.

Bazen özellikle çocuklarda su kaybı hayati tehlike oluşturabilir ve hastane koşullarında damardan da sıvı verilmesi gerekebilir. Oral rehidrasyon terapisi, ağızdan tuz veya şeker çözeltisi verilmesi durumudur. İshal tedavisinde çinko desteği ishalin süresini % 25 oranında kısaltır ve % 30 oranında da azaltır. İshal tedavisinde izalasyon ve hijyen ishalin yayılmasını önler.

İshalden korunma yöntemleri

İshalden korunmak için kaynağı bilinmeyen suları tüketmemek, elleri yemeklerden önce ve sonra sabun ile yıkamak, kullanılan ve içilen suların klorlanması, tuvaletten sonra elleri mutlaka yıkamak, kaynağı belli olmayan suları tüketirken kaynatmak, sebze ve meyveleri iyi yıkamak, çiğ sebzeleri iyi pişirmek, gıda saklama koşullarını dikkat etmek, tuvalet hijyenine dikkat etmek, tırnak temizliğine dikkat etmek gereklidir.

Bağırsak hastalıkları ile ilgili benzer sağlık yazıları

1. Hamilelikte ishal nedenleri, belirtileri ve tedavisi
2. Bebeklerde ishal nedenleri, belirtileri ve tedavisi
3. Yaz ishali nedenleri ve tedavisi
4. Bağırsak enfeksiyonu (gastroenterit) nedenleri ve tedavisi
5. Bacterioides bakterilerinin neden olduğu hastalıklar
6. Zehirlenmler ve zehirlenmelerde ilk yardım nasıl yapılır
7. Şigelloz (kovan şoku) hastalığı nedenleri ve tedavisi