İmmün yetmezliği (bağışıklık yetmezliği), belirli tıbbi tedaviler (immün suprezant ilaçlar ile yapılan tedaviler) veya hastalık (AIDS, kanser) gibi nedenlerle immün sistem faaliyeti azalmış olan insanları tanımlar. İmmün yetmezliği olan insanların, enfeksiyonlara, özellikle de fırsatçı enfeksiyonlara (sağlıklı insanlarda nadiren tehdit oluşturan mikroorganizmalar tarafından meydana getirilen enfeksiyonlar) yakalanma riski normale göre daha yüksektir.
İMMÜN YETMEZLİĞİ BOZUKLUKLARI NEDEN OLUR?
İmmün sistemin savunmalarının enfeksiyon veya tümörlerle savaşmakta yetersiz kaldığı bozuklukları kapsar. İmmün yetersizliği bozuklukları, genetik eksiklikler veya kromozom anomalilerinden kaynaklanabileceği gibi yakalanılan bir hastalığın veya kullanılan bir ilacın sonucu olarak da (edinsel) ortaya çıkabilir. Sonuç olarak, sıradan bir şekilde hastalığa sebep olmayan mikroorganizmaların enfeksiyonları (fırsatçı enfeksiyonlar) ve kanserin belirli tiplerine karşı aşırı duyarlılığı da içine alan kronik ve tekrar eden enfeksiyonlar gelişir. Fırsatçı enfeksiyonlar arasında pnömosistik zatürre, mantar enfeksiyonları ve yaygın herpes simpleks gibi enfeksiyonlar sayılabilir.
İMMÜN YETMEZLİKLERDE GÖRÜLEN BAZI BELİRTİLER ve HASTALIKLAR
Hümoral sistemdeki yetersizlikler, hipogamaglobulinemi ve agamaglobulinemi’yi (Bruton hastalığı) kapsar. Bunlardan ilki, yetmezliğin şiddetine göre ya birkaç belirti gösterir ya da hiç belirti göstermez, ancak agamaglobulinemi eğer immünglobülin ile tedavi edilmezse ölümcül durumlara yol açabilir.
T-lenfositlerin doğuştan gelen yetersizliği kalıtsal ve yaygın kandidiyaz (pamukçuk) gibi bir probleme neden olabilir.
İmmün sisteminin hümoral ve hücresel bileşenlerinin, ağır bileşik immün yetersizlik (SCID) olarak bilinen kombine yetersizliği, doğumdan sonra daha ilk yılda kök hücre veya kemik iliği nakli gibi yöntemler ile tedavi edilmezse genellikle ölümcül sonuçlara yol açar.
Bu hastalarda tekrarlayan kulak enfeksiyonları, alerji olmaksızın sinüzit, tekrarlayan pnömoni, çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, tekrarlayan doku veya organ apseleri, uzun süre devam eden pamukçuk veya ciltte mantar enfeksiyonu, yılda bir kezden fazla derin doku enfeksiyonu gibi hastalıklar ve bunlara yönelik belirtiler ve bulgular görülebilmektedir.
PRİMER İMMÜN YETMEZLİĞİ NEDİR?
İmmün yetmezliği, genetik bir bozukluk veya immün sistemin gelişimi sırasındaki bozukluklar sonucu meydana gelmiş ise primer immün yetmezlikler gelişir.
PRİMER İMMÜN YETMEZLİĞİ SINIFLANDIRMA
Primer immün yetmezlikleri; hümoral ve hücresel yetmezlikler, kombine immün yetmezlikler, fagositer sistem defetkleri, kompleman sistem bozuklukları, İzole T hücre defektleri olarak sınıflandırılabilir. Primer immün yetmezliklerin yaklaşık yarısını hümoral immün yetmezlikler oluşturur.
Hümoral immün yetmezlikler (antikor eksiklikleri):
- X’e bağlı agamaglobulinemi (XLA- Bruton hastalığı),
- Common variable immün yetmezlik (yaygın değişken immün yetmezlik – CVID),
- Süt çocukluğunun geçici hipogamaglobulinemisi,
- Selektif IgA eksikliği,
- Hiperimmünglobulin M sendromu,
- Hiperimmünglobulin D sendromu (HIDS),
- IgG alt grup eksiklikleri.
Hücresel immün yetmezlikler (T hücre yetmezlikleri):
- DiGeorge sendromu,
- Hiper IgE sendromu,
- VDJ rekombinasyon defektleri,
- Natural killer eksikliği.
Kombine immün yetmezlikler:
- Ağır kombine immün yetmezlik (SCID),
- Nijmegen breakage (kırılma) sendromu,
- Ataksi telenjiektazi,
- Purin nükleozidfosforilaz eksikliği,
- Wiskott- Aldrich sendromu,
- Kısa kol-bacak (kısa ekstremite) cüceliği veya kıkırdak saç hipoplazisi,
- X’e bağlı lenfoproliferatif sendrom,
- MHC class I ve II eksikliği.
Fagositer immün yetmezlikler:
- Konjenital nötropeniler ve Kostman sendromu,
- Kronik granülomatöz hastalık,
- Lökosit adezyon defekti,
- Shwachman sendromu,
- Lokalize jüvenil peridontitis,
- Papillon-Lefevre sendromu,
- Enzim eksiklikleri,
- Nötrofil spesifik granül eksikliği.
Kompleman eksiklikleri:
En sık C2 eksikliği görülür. Diğer eksiklikler ise C3, C4, C5, C6, C7, C8 ve C9.
Kompleman eksikliklerinde opsonik, kemotaktik ve litik aktivitenin azalması nedeniyle ve mannoz bağlayan lektinin eksikliği nedeniyle enfeksiyonlara yatkınlık söz konusudur.
Kompleman sistemi eksikliklerinde görülen klinik bulgular, eksik olan komponante göre değişiklik gösterir. Genellikle enfeksiyonlara, otoimmün hastalıklara ve immün kopleks hastalıklarına eğilim artmıştır. Bu hastalarda anjioödem de görülebilir. Bazen de bu hastalar asemptomatik olabilir.
PRİMER İMMÜN YETMEZLİKTEN ŞÜPHELENİLEN DURUMLAR
- Bir yılda dört kez ya da daha fazla otit (kulak iltihabı) geçirilmesi,
- Yılda iki kez ya da daha fazla pnömoni (zatürre) veya ağır sinüzit (sinüslerin iltihabı) geçirilmesi,
- Kilo alamama/büyüme geriliği bulgularının varlığı,
- Ağızda pamukçuk, ciltte mantar enfeksiyonları bulgularının varlığı,
- Ailede primer immün yetmezlik öyküsü.
SEKONDER İMMÜN YETMEZLİK NEDENLERİ
Klinik olarak ileri yaşlarda tanı konulan, sık enfeksiyon, malignite ve otoimmün hastalıklara yol açan ve birçok hastalıklar sırasında gelişen immün fonksiyon bozuklukları sekonder immün yetmezlikler olarak adlandırılır.
- Sekonder immün yetersizliği enfeksiyonlardan (örn. HIV, kızamık, enfeksiyöz mononükleoz, sepsis, miliyer tüberküloz gibi) kaynaklanabilir.
- Otoimmün hastalıkların tedavisinde bilinçli olarak veya organ nakli sonrasında ilaçlarla immün sisteminin baskılanmasının bir sonucu olarak ya da başka bir durumun tedavisinin yan etkisi olarak immün sisteminin hasar görmesinden de kaynaklanabilir.
- Maligniteler (kanserler; lösemi, lenfoma gibi) nedeniyle sekonder immün yetmezlik gelişebilir.
- Aşırı kötü beslenme ve beslenme bozuklukları sekonder immün yetersizliğine neden olabilir.
- Diğer bazı hastalıklar (örn. diabetes mellitus, siroz, üremi, sarkoidoz, intestinal lenfanjiektazi, nefrotik sendrom, vaskülitler gibi) sekonder immün yetmezliğe yol açabilir.
- Stres, hamilelik gibi durumlar da sekonder immün yetmezliğe neden olabilir.
- Splenektomi sonrası sekonder immün yetmezlik görülebilir.
- Yaşlanma sonucu immün savunma sisteminde meydana gelen yavaşlama ile de hafif immün yetersizliği gelişebilir.
İMMÜN YETMEZLİKLER NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Hastaların çoğu çocukluk döneminde tanı alsa da, bazı hastalarda hastalık daha geç ortaya çıkar. Aile öyküsü ve klinik özelliklerin iyi değerlendirilmesi hastalığın erken tanısı için önemlidir. İmmün yetmezlik düşünülen hastalarda genellikle ilk olarak tam kan sayımı ve periferik yayma yapılır. Tam kan sayımı ve periferik yayma testleri normal olsa da, hastanın klinik özellikleri immün yetmezliği işaret ediyorsa daha ileri testlerin yapılması oldukça önemlidir.
Aşağıda bahsi geçen klinik özelliklerin tanıda önemli yeri vardır. Hastalarda yaşa göre tipik klinik özellikler:
Yenidoğan ve süt çocukluğu dönemi;
- Hipokalsemi,
- Olağan dışı yüz ve kulak görünümü,
- Kalp hastalığı,
- Göbek kordonunun geç düşmesi,
- Yineleyen enfeksiyonlar,
- Lökositoz,
- Nötropeni,
- İnatçı pamukçuk,
- Büyüme ve gelişme geriliği,
- Zatürre,
- İshal, kanlı dışkı,
- Kulak akıntısı,
- Atopik egzama.
Süt çocukluğu ve oyun çocukluğu dönemi;
- Ağır ilerleyici enfeksiyöz mononükeoz,
- Tekrarlayan stafilokok pnömonisi,
- Kaba yüz görünümü,
- Kaşıntılı dermatit,
- İnatçı pamukçuk,
- Tırnak distrofisi,
- Endokrinopati,
- Boy kısalığı,
- Saç tellerinde incelme,
- Ağır su çiçeği enfeksiyonu,
- Okulokutanöz albinizm,
- Apseler,
- Lenfadenopati,
- Osteomiyelit,
- Tekrarlayan enfeksiyonlar.
Okul çocukluğu (5 yaş üzeri) ve erişkinlik dönemi;
- Kronik enterovirüs ensefaliti,
- İlerleyici dermatomiyozit,
- Sinopulmoner enfeksiyonlar,
- Nörolojik gelişimde gerileme,
- Telenjektazi
- Yineleyen neisseria menenjiti,
- Malabsobsiyon,
- Splenomegali,
- Otoimmünite.
İmmün yetmezlik tanısında kullanılan diğer ileri testler;
- Lenfosit alt grup tayini,
- Hücre içi sitokin tayini,
- Oksidatif patlama,
- Apoptoz testi,
- Hücre içi/yüzey proteini tayini,
- Nitroblue tetrazolium testi,
- Lenfosit proliferasyon testi,
- Moleküler testler,
- Genetik testler.
İmmün yetmezlik teşhisinde akım sitometride kullanılmaktadır.
Sık hastalanan çocukların ayırıcı tanısında anatomik bozuklukların, diğer bazı kromozom anomalilerinin, diğer bazı enfeksiyonların ve hastalıkların dışlanması da önemlidir.
İmmün yetmezlik tanısında dışlanması gereken anatomik bozukluklar;
- Trakeaözofageal fistül,
- Vasküler ring anomalisi,
- Bronkopulmoner displazi,
- Hiatal herni,
- Üriner sistem enfeksiyonları.
İmmün yetmezlik tanısında dışlanması gereken hastalıklar;
- Kistik fibroz,
- Primer silyer diskinezi,
- Bronşektazi,
- Yabancı cisim aspirasyonu,
- Reaktif havayolu hastalıkları,
- Atopik dermatit,
- Diabetes mellitus,
- Konjenital kalp hastalığı,
- Galaktozemi,
- İntestinal lenfanjiektazi,
- Nefroz.
İmmün yetmezlik tanısında dışlanması gereken kromozom anomalileri;
- Kromozom 18q2 sendromu,
- Monozomi 22,
- Trizomi 8, trizomi 21.
İmmün yetmezlik tanısında dışlanması gereken enfeksiyon hastalıkları;
- HIV,
- Doğumsal enfeksiyonlar (konjenital rubella, CMV ve toksoplazma gondii),
- Ebstein-Barr virüs enfeksiyonu.
İMMÜN YETMEZLİKLER NASIL TEDAVİ EDİLİR?
İmmün yetmezliklerin tedavisi; immün sistemin desteklenmesi (yerine koyma tedavisi), gelişen enfeksiyonların ve gelişen komplikasyonların tedavisi şeklinde yapılır.
Yerine koyma tedavisi; primer (birincil) immün yetmezliklerde enfeksiyonlardan korunmak için, sekonder (ikincil) immün yetmezliklerde (erişkin hastalarda) eğer hayatı tehdit eden enfeksiyon (klinik olarak anlamlı tekrarlayıcı enfeksiyonların nedeni olarak düşük poliklonal immünglobülin seviyeleri ise veya bundan şüpheleniliyorsa) koruyucu amaçlı uygulanmaktadır. Hematolojik çocuklarda da rutin olarak uygulanabilir. Yine, çocuklarda hipogamaglobülinemi varsa, ciddi enfeksiyon veya tekrarlayıcı sinopulmoner enfeksiyon varlığında da yerine koyma tedavisi uygulanabilir.
Benzer Konularımız
- Otoimmün Hastalıklar
- İmmünoglobulin A Nefropatisi Nedir
- Hipersensitivite Reaksiyonları
- Alerji Nedir, Neden Olur
- Pamukçuk Neden Olur
