Çölyak hastalığı nedenleri ve tedavisi
Çölyak hastalığı (ÇH) – Gluten intoleransı, genetik yatkınlığı olan kişilerde gluten içeren besinlerin yenmesi ile ortaya çıkan otoimmün bir ince bağırsak problemidir. Çölyak hastalığı ince bağırsağın, kıvam verici madde olarak kullanılan glutein adlı proteine karşı vücudun geliştirdiği tepkiden dolayı oluşur ve ömür boyu süren, kronikleşerek seyreden bir hastalıktır. Gluten buğday ve çavdar, arpa, yulaf gibi diğer tahıllarda bulunan bir proteindir. Glutenin alkolde çözünebilen prolamin fraksiyonu çölyak hastalığına neden olmaktadır. Alınan gıda, ince bağırsakta bileşenlerine ayrıştırılıp bağırsak mukozası üzerinden kana karışır. Vücudun yeterli miktarda gıda alabilmesini, ince bağırsakta çok sayıda bulunan ve villus çıkıntıları adı verilen kıvrımlar sağlar.
Çölyak hastalığı bulunan kişilerde gluten alımı bağırsak mukozasında bir otoimmün reaksiyona neden olur ve villus çıkıntılarının kaybolmasına sebep olur. Bu nedenle ince bağırsağın boyutunda azalma başlar ve yeterince gıda maddesi emilemez duruma gelir. Normalde ince bağırsak duvarları bir havlunun yüzeyi gibi pütürlüdür. Bu pütürler sayesinde ince bağırsak sindirilmiş besinleri emerek kana karışmasını sağlar. İnce bağırsaklarda meydana gelen bu gelişmelerin sonucu olarak yetersiz beslenme ve beslenme geriliği ortaya çıkar. Çölyak hastalığında genetik faktörler önemlidir. Hastalık bazen bir ameliyat sonrası, doğum sonrası, hamilelik, viral enfeksiyon ve şiddetli duygusal stres sonrası tetiklenebilir ya da ilk seferde aktif olabilir. Çölyak hastalığı yaşamın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığı çocukluk, ergenlik, erişkinlik ve yaşlılık dönemlerinde görülebilir.
Çölyak hastalığı belirtileri
Çölyak hastalığının belirtileri küçük çocuklarda kusma, ishal, karın şişliği, karın ağrısı, iştahsızlık, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi belirtiler görülebileceği gibi, daha ileri yaşlarda kansızlık, boyun kısa kalması, kemik zayıflığı, büyük tuvalette artış, bezginlik, ağlamsılık, dil üzerinde yanma hissi, şişkinlik, gaz oluşumu, mide bulantısı, hamilelerde düşük riski, tetani ve kemik ağrıları, soluk hamurumsu cilt, sinirli hal ve depresyon, diş minelerinde tahribat, kas zayıflığı, kemik erimesi, bacaklarda kramplar ve karıncalanmave nedeni bilinmeyen karaciğer hastalığı gibi belirtiler ile seyreder. Çölyak hastası olan kişiler buğdayda, arpada ve çavdarda ve kesin bir bilgi bulunmadığı gibi, yulafta bulunan ve gluten olarak bilinen maddeye karşı duyarlıdırlar.
Çölyak hastalığı teşhisi
Çölyak hastalığı insan sağlığı üzerinde önem taşıyan değişimlere sebep olduğu için güvenilir şekilde teşhis konulması oldukça önemlidir. Çölyak hastalığının kesin tanısı ancak deneyimli bir gastroentroloji uzmanı tarafından yapılacak kan tahlilleri ve ince bağırsak biyopsisi ile tanımlanabilir. Transglutaminaz antikor, endomisyal antikor ve gliadin antikor tespiti için yapılan kan tetkikleri çölyak hastalığını düşündürecek önemli ip uçları verir. Bunun yanı sıra ince bağırsak biyopsisi tanıda en önemli yöntemdir. Günümüzde endoskopik olarak yapılan ince bağırsak biyopsisi çok önemli bir risk taşımaz ve 10-15 dakika içerisinde işlem tamamlanır. Bu işlem ağız, yemek borusu ve mide yolu üzerinden ince bağırsağa kameralı bir sonda uzatılarak çeşitli doku örnekleri alınır ve histolojik olarak incelenir. Çölyak hastalığı tanısında sadece bir antikor testi ve gaita testi bağırsak biyopsisi kadar yeterli olmaz.
Çölyak hastalığı tedavisi
Çölyak hastalığı teşhisi konulduktan sonraki aşamada uygulanması gereken tek tedavi yöntemi hastanın doktoru tarafından önerdiği glutensiz besinler ile beslenmesidir. Çölyak hastalığı tedavisinde glutensiz sıkı bir diyet uygulanması halinde bile, düzleşen ince bağırsak normal şeklini ve fonksiyonunu geri kazanabilmektedir. Diyet başladıktan sonra arada bir glutenli besin alımı hastalığın tekrar etmesine neden olur. Bir kereden bir şey olmaz demek çölyak hastalığında geçerli değildir.
Çölyak hastaları sıkı bir gluten diyeti yaptıkları sürece hastalık şikayete neden olmaz. Çölyak hastalığına karşı başka bir tedavi olmadığı için, çölyak hastaları beslenme ve yaşam tarzlarında kalıcı şekilde değişiklik yapmak zorundadırlar. Glutensiz bir diyete geçen hastalarda birkaç gün içerisinde şikayetler gerilemeye başlar. Bu hastalarda diyetten sonra ishallerinde azalma ve genel durumlarında düzelme görülür. Fakat hastalığın verdiği şikayetlerin tamamen düzelmesi hastanın yaşına, bağırsaklardaki tahribata ve beslenmenin ne kadar dikkat edildiğine göre değişiklik gösterir.
Çölyak hastalığının medikal tedavisi sadece destek tedavisi şeklinde olup, anemi gelişenlerde demir eksikliği tedavisi ve gerekir ise D vitamini, sekonder laktoz intoleransı gelişen hastalarda bir süre süt ve süt ürünleri yasağı şeklinde tedavi yöntemleri uygulanır.
Çölyak hastaları için beslenme şekli
Bağırsak tıkanması nedenleri–Bağırsak kanseri nedir?Kolit nedir?
