Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma hastalığı nedir?
Bruksizm, gün boyunca veya uyku sırasında istem dışı, fonksiyonel olmayan, ağız içi yumuşak ve sert dokularda çeşitli olumsuz değişikliklere yol açan diş gıcırdatma ve/veya diş sıkma biçimindeki çiğneme sistemi rahatsızlığıdır. Buruksizm oldukça sık görülen bir rahatsızlık olmakla birlikte, çoğu insan bu alışkanlığının farkında bile değildir. Bu durum her yaşta görülebilir. Son yıllarda bruksizm şikayetiyle başvuran hasta sayısında artış görülmektedir.
Bruksizm tipleri ve sınıflandırma
Bruksizm çeşitli kriterlere göre kategorize edilebilir.
Etyolojiye göre bruksizm:
- Temel birincil idiopatik bruksizm; bilinen herhangi bir neden bulunmamaktadır.
- İkincil bruksizm; koma, nöbet, serebral palsy gibi hastalıklarda ikincil olarak, tıbbi ürünlere bağlı (antipsikotik ilaçlar, kardiyoaktif ilaçlar gibi) ikincil olarak, yasa dışı ilaçlara bağlı (amfetamin, kokain, extacy gibi) ikincil olarak gelişir.
Gerçekleştiği zamana göre bruksizm:
- Diurnal bruksizm; dişlerin istem dışı gündüzleri gıcırdatılması ve/veya sıkılması durumudur.
- Nokturnal bruksizm; bruksizmin gece uyurken gerçekleştiği şeklidir. Bruksizm tipleri arasında en sık gözleneni ”nokturnal bruksizm’dir.
Motor aktivite tipine göre bruksizm:
- Tonik bruksizm; kasların kasılması 2 saniyeden fazla sürmüştür.
- Fiziksel bruksizm; çiğneme kaslarının tekrarlayan kasılmalarının sinirsel aktiviteleri sonucu oluşur.
- Kombine bruksizm; tonik ve fizik atakların alternatif şeklidir.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma nedenleri
Bruksizmin nedeni halen tam olarak bilinmemektedir. Bruksizm etyolojisi ile ilgili yapılan çalışmaların çoğu, bilimsel araştırmalarla güvenilir bir tanı konulabilmesi açısından daha uygun olan ve özellikle geceleri meydana gelen nokturnal bruksizm üzerine odaklanmıştır, ancak nokturnal bruksizmin etyolojisi tartışmalıdır. Bruksizmin tanımı ve tanı yöntemleri ile ilgili bir fikir birliğinin olmaması da bruksizme neden olan faktörün veya faktörlerin ortaya konmasını güçleştirmektedir.
Araştırmacılar, bruksizme dental, sistemik ve psikolojik faktörlerin yol açtığı üzerinde durmaktadırlar. Son yıllarda bruksizmin anksiyete ve strese bir yanıt olarak geliştiği daha fazla kabul görmektedir.
Bruksizme neden olan sistemik faktörler:
- Karakteristik yapı
- Kullanılan bazı maddeler (alkol, sigara, uyuşturucu ve benzeri)
- Kullanılan bazı ilaçlar (benzodiazepinler, dopaminerjik ilaçlar ve benzeri)
- Nörofizyolojik etkenler (uyku yapısı, otonom sinir sistemi, merkezi nörotransmitter)
- Daha ender görülen nedenler (amfetamin, L-Dopa) kullanımı.
Bruksizme neden olan psikolojik faktörler:
- Anksiyete bozuklukları
- Majör depresyon
- Şizofreni ve daha birçok psikolojik problem
- Stres.
Bruksizm – diş sıkma ve uyku ilişkisi
Bruksizmli kişilerin uykunun hangi safhasında dişlerini daha çok gıcırdattıkları konusunda yapılan araştırmalarda farklı bulgular elde edilmiştir. Bazı araştırmacılar, bruksizmin uykunun REM safhasında olduğunu bildirirken diğerleri ise non-REM safhasında olduğunu bildirmektedirler. Yapılan araştırmalar, uykunun REM safhasında oluşan bruksizmin daha yıkıcı etkisinin olduğunu göstermektedir. Proprioseptif ve koruyucu reflekslerin uykunun bu safhasında bastırılmış olmasının bu duruma neden olduğu ileri sürülmektedir.
Yatış pozisyonlarının bruksizmle olan ilişkisi konusunda yapılan araştırmalar, sırt ve yüz üstü yatmanın yan yatma pozisyonuna göre daha çok veya eşit bruksizm oluşturduğunu göstermiştir.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma ne tür sorunlara yol açar?
Bruksizm, diş bütünlüğünün kaybı, periodontal hastalık, geri dönüşümü olmayan temporomandibuler eklem hasarı, ciddi baş ve yüz ağrısı, çene ve kaslarında ağrılar gibi yıkıcı nitelikte sağlık sorunlarına yol açabilir, fakat hastaların çoğu bu rahatsızlıkları diş sıkmadan dolayı yaşadıklarını bilmez çünkü bu alışkanlık çoğunlukla geceleri ortaya çıkar.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma dişleri nasıl etkiler?
Dişlerde ve dolgularda kırılma: Dişleri sıkmak ve gıcırdatmak ön dişlerin köşelerinde, arka dişlerin ise çıkıntılı kısımlarında mikro çatlaklara neden olur. Röntgen filmiyle her zaman teşhis edilemeyen bu çatlaklar zamanla büyüyerek dişlerin kırılmasına neden olur.
Dişlerde aşırı hassasiyet: Genellikle soğuğa karşı hassasiyet gelişir.
Diş eti çekilmesi ve genellikle buna bağlı oluşan dişeti hizasında çentik şeklinde aşınmalar: Bu durumun oluşmasına neden olarak yaşın ilerlemesine bağlı dişeti çekilmesi ya da aşırı baskı gösterilebilir.
Dişlerde sallanma ve aralanmalar: Dişlerin yıllarca gıcırdatılması sonucu dişler gevşer ve sallanmaya başlar. Aşırı basınç dişleri saran kemik desteğinin kaybolmasına neden olur. Bu durumu dengelemek için dişlerin kökleri hizasında ekstra kemik çıkıntıları oluşur.
Yanaklarda irritasyon: Özellikle dişlerin birbirlerine temas ettikleri kapanış hizasında yanağın iç kısmında çizgi ya da kabartı şeklinde fibröz bir oluşum meydana gelir. Bu oluşum nedeniyle sık sık yanak ısırma olayı ile karşılaşılır.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma periodontal dokuları nasıl etkiler?
Bruksizmin periodontal dokuları nasıl etkilediği hakkında araştırmacılar bir görüş birliğine varamamıştır. Bazı araştırmacılar bruksizm ile periodontal hastalık arasında bir ilişki olmadığını, bazı araştırmacılar ise periodontal hastalığın en önemli nedeninin bruksizm olduğunu belirtmişlerdir.
Periodontal hastalığın ortaya çıkmasından iki ayrı lezyon sorumludur; bu lezyonlardan birinin gingival kısımda, ikincisinin ise ataşman kısmında olması gerekir. Bruksizm sadece ataşman kısmını etkileyerek periodontal hastalığa zemin hazırlar. Alveol kemiğinin rezorbsiyonu bruksizmin yaygın bulgusu olarak düşünülür.
Periodontal hastalıklar, dişeti kenarında ve dişeti kenarı altında yerleşen patojen mikroorganizmaların neden olduğu çok faktörlü, enfeksiyöz karakterli hastalıklardır. Bu mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyon, periodontal iltihaba yol açmakta ve bu olaylar da dişlerin destek dokularının kaybı ile sonuçlanmaktadır.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma çiğneme kaslarını nasıl etkiler?
Çiğneme kaslarının hipertrofisinin asıl nedeni olarak kronik bruksizm gösterilmektedir. Özellikle masseter kasları şişkin görünür ve mandibula köşeleri özel görünümdedir. Bu bireylerin çiğneme kasları iki kat güçle çiğneme fonksiyonuna katılmaktadır. Kas biyopsisi yapılan kasların lif çapının normal büyüklüğünden iki kat fazla olduğu saptanmıştır.
Çene hareketleri değerlendirildiğinde, alışılmış ve yönlendirilmiş kapanış yolları arasında farklılık olduğu, bir diğer deyişle bruksizmli bireylerin alt çenelerinin daha posteriorda konumlandığı görülmüştür. Bruksizmli bireylerin ağız ve yüz görünümleri arasında belirgin farklar oluşmaktadır.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma temporomandibuler eklemi nasıl etkiler?
Birçok araştırmacı oral parafonksiyonel alışkanlıkların temporomandibuler eklem rahatsızlıklarının olası nedeni olduğunu belirtmiştir. Yetişkin bireyler üzerinde yapılan çalışmalar parafonksiyonlar (bruksizm, tırnak yeme, dudak ısırma ve benzeri) kas ve temporomandibuler eklem rahatsızlıkları arasında pozitif ilişki olduğunu göstermiştir.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma baş ağrısına neden olur mu?
Bruksizm, alt çene hareketlerinden kaynaklanan yüz ve baş ağrılarına neden olabilir. Genellikle kişinin kendisinin fark edeceği tek belirti çiğneme ve öğütme basınçlarından meydana gelen ağrıdır. Bruksizm sıkıntısı olan çoğu kişi uyanırken çenelerinde yorgunluk ve ağzı normalken bile dişlerinde hassasiyet hisseder. Bazı araştırmacılar tam olarak yeri belli olmayan baş ağrılarını bruksizme, diğerleri ağrıyı çiğneme kaslarına ve temporomandibuler ekleme bağlamaktadır. Ağrı üst çene kemiği ve alt çene kemiğinden boyuna ve kulağa yayılmaktadır. Ağrı değişkendir; ağrının değişim sırası kısa süreli künt ağrıdan orta ve şiddetliye doğru değişkenlik gösterebilir. Ağrı aralıklı veya devamlı olabilir. Ağrı çiğnerken, ısırırken, konuşurken esnerken ortaya çıkabilir.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma nasıl teşhis edilir?
Bruksizm teşhisinde dişlerdeki aşınmalar, eklemden gelen sesler, geceleri gıcırdatmaya bağlı oluşan sesler, çiğneme kaslarındaki hacimsel artış ve bucco-fasiyal ağrılar tanı koymada oldukça yardımcıdır.
Kronik ve ciddi bruksizm varlığında laboratuvar şartlarında bireyin uyutulması (polisomnografi) ile tanı doğrulanabilir.
Bruksizm teşhisinde ev video sistemleri de sesli gıcırdatmanın olup olmadığını ayırt etmede yararlıdır.
Bruksizm – diş gıcırdatma ve diş sıkma nasıl tedavi edilir?
Bruksizmin tedavisi için birçok yöntem olsa da, ağırlıklı olarak bilişsel-davranışsal tedavi, farmakolojik tedaviler ve okluzal düzenleme ve splintler gibi yöntemler uygulanmaktadır.
Bruksizmde bilişsel-davranışsal tedavi: Bu tedavi yönteminde düşünceler değiştirilerek davranışlar yeniden şekillendirilir. Bu yöntem ile olaylara ve stres kaynaklarına karşı alışılmış davranışları, olayların yorumlanış şeklini değiştirerek bruksizmi tetikleyen veya arttıran olası etkenler ortadan kaldırılmaya çalışılır. Bu yöntemler; biofeedback, meditasyon ve gevşeme teknikleri ve hipnozu içerir, fakat bu yöntemlerin faydaları kontrollü çalışmalarla doğrulanmamıştır.
Bruksizmde farmakolojik tedavi: Bruksizmin tedavisi için ilaç kullanımı son yıllarda artarak çalışılmış bir konudur. Genel olarak, uyku sırasında oluşan bruksizm üzerinde etkili bir ilaç tedavisi yoktur. Bruksizm tedavisinde kullanılan ilaçlar arasında kas gevşeticiler, dopamin içeren ilaçlar, antikonvülsanlar, trisiklik antidepresanlar, sempatolitik ilaçlar, botulinum toksini gibi ilaçlar sayılabilir.
Bruksizmde okluzal düzenleme: Okluzal yüzeyler arası uyumun sağlanması amacıyla uygulanan okluzal dengelemeler, okluzal rehabilitasyon ve ortodontik tedavileri içermektedir. Bu tip tedaviler daha çok geçmişteki çalışmalarda uygulanmıştır. Güncel düşünce, okluzal düzenlemelerin terapötik değerlerinin olmadığını, sadece okluzal travma varlığında periodontal tedavi planının bir parçası olarak uygulanmasını doğru bulmaktadır.
Bruksizmde okluzal splintler: Yıllardır kullanılan ve günümüzde halen yaygın olarak kullanılan okluzal splintler (diğer isimleriyle ısırma plağı, gece plağı, deprogrammer), üst veya alt çene dişlerin tamamen veya kısmen okluzal yüzeylerini kaplayan çıkarılabilir apreylerdir. Bu apreyler bruksizmi tedavi etmekten çok okluzal kuvvetlerin dengeli dağılımı, dişlerde oluşan aşınmaların önlenmesi, aşırı mekanik kuvvetlerin orofasiyal bölgedeki yıkıcılığının önlenmesi ve doğru maksillomandibuler ilişkinin sağlanması amacıyla uygulanır.
Diş Sıkma Tedavisinde Uygulanan Yöntemler
Benzer sağlık yazıları
- Beriodondit nedir ve neden olur
- Pulpitis nedir ve neden olur
- Diş eti çekilmesi neden olur
- Teporomandibuler eklem disfonksiyonu neden olur
- Alveoloplasti ameliyatı nedir
