Büyüme döllenme anından başlayıp erişkin boya ulaşıncaya kadar devam eden, doku farklılaşmasını, gelişmesini ve olgunlaşmasını düzenleyen birçok mekanizmanın yer aldığı kompleks bir süreçtir.
Doğumdan erken yetişkinlik dönemine kadar hem boy uzunluğu hem de vücut ağırlığı 4 büyüme evresine takip etmektedir.
Bu evreler;
- Bebeklik ve erken çocukluk dönemlerinde hızlı büyüme evresi,
- Orta çocukluk döneminde daha dengeli büyüme evresi,
- Ergenlik döneminde daha hızlı büyüme evresi,
- Yetişkin boyutlarına ulaşana kadar olan ve daha sonra duran yavaş büyüme evreleridir.
Ergenlik döneminde hem boy uzunluğunda hem de vücut ağırlığında büyüme hızı artar. Bu artış kızlarda ortalama olarak 2 yıl önce olmaktadır. Kızlarda boy uzaması genellikle 16 yaşından itibaren durur. Fakat erkeklerde 16 yaşından sonra 2-3 yıl daha boy uzaması devam eder.
SÜT ÇOCUKLUĞU VE ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMLERİNDE BOY NE KADAR UZAR?
Doğumda ortalama 50 santim olan boy 12 aylık bir bebekte yaklaşık 75-76 santim’e ulaşır. Yani bu dönemde yıllık uzama hızı 25-26 santim’dir. Bebeklerde en hızlı büyüme ilk 6 ayda olur.
Yaşamın ikinci yılında bu boy uzama hızı yarıya iner (yılda yaklaşık 11-12 santim). Daha sonra azalmaya devam ederek 4 yaşından itibaren çocuk yılda 5-6 santim uzar.
GEÇ ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE BOY NE KADAR UZAR?
İkinci dönem olan geç çocukluk döneminde (4 yaşından sonra ergenlik dönemine kadar geçen süre) büyüme hızı nispeten sabittir ve yılda 5-6 santim boy uzaması olur.
Bu dönemde çocuk yılda 4 santimden az uzuyorsa mutlaka doktor tarafından değerlendirilmelidir.
ERGENLİK DÖNEMİNDE BOY NE KADAR UZAR?
Üçüncü dönem ise ergenlik dönemidir. Ergenlik dönemi çocukluktan erişkinliğe geçilen süreçtir. Bu süreçte çocuklarda önemli bedensel ve ruhsal değişiklikler olur. Ergenlik dönemi, kızlarda ortalama 3 yıl, erkeklerde 4-5 yıl sürer.
Ergenlik döneminde büyüme hızı önce artarak yılda 7-9 santime kadar çıkar. Daha sonra ise (ergenlik döneminin sonlarına doğru) kemiklerdeki büyüme plaklarının giderek kapanmasıyla birlikte büyüme yeniden yavaşlar ve bir süre sonra tamamen durur. Böylece erişkin boya ulaşılmış olur.
Ergenliğin başlamasından tamamlanmasına kadar geçen süreçte toplam boy uzaması kızlarda 20-25 santim, erkeklerde ise 25-30 santim kadardır. Ortalama olarak kızlar 14, erkeklerde 16 yaşında erişkin dönemdeki boylarının % 96’sına ulaşmaktadırlar.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
- Genetik,
- Beslenme,
- Hormonal,
- Psikososyal faktörler,
- Doğum öncesi ve doğum sonrası faktörler
- Hastalıklar, bunlar gibi faktörler boy uzamasını etkilemektedir.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN GENETİK FAKTÖRLER
Hiç şüphesiz genetik faktörler, kişinin fiziksel büyümesini belirleyen en önemli faktörlerdir. Irklar arasındaki (örn. bir İsveçli ile bir Japon arasındaki) boy farkını genetik faktörler belirlemektedir. Büyümeye yönelik koşullar ne kadar iyi olursa olsun bir Japon bir İsveçli’nin boyuna ulaşamamaktadır. Bu örneğe benzer şekilde, aynı ırktaki farklı ailelerde de boylar birbirinden faklı olabilir.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN BESLENME FAKTÖRLERİ
Beslenme özellikle ilk iki yaşta olmak üzere tüm yaşlarda büyümeyi etkiler.
Çocuklar kalıtsal büyüme potansiyellerine ancak yeterli ve dengeli beslenme sayesinde ulaşabilirler. Büyümenin hızlı olduğu dönemlerde alınan enerjinin %10’dan fazlası büyüme için harcanır. Özellikle süt çocukluğu ve puberte dönemlerinde büyüme süreci beslenme faktöründen en çok etkilenen dönemlerdir.
Süt çocukluğu dönemindeki beslenme, çocuğun ulaşacağı boyu geri dönüşümsüz olarak etkilemektedir. Bu dönemde çocukta beslenme yetersizliği oluşursa çocukluk dönemi büyüme eğrisine alt uçtan başlar ve bu çocukların erişkinlikte boyu kısa kalır. Besin eksikliği erken ve kronik olduğu ölçüde boy kısalığı kalıcı olarak devam eder ve çocuk olması gereken genetik yapısına ulaşamaz.
Normal büyüme ve genetik boy potansiyelinin en iyi şekilde kullanılabilmesi için çocuğun yaşına uygun kalori alması ve dengeli beslenmesi son derece önemlidir.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN HORMONAL FAKTÖRLER
Başta hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu olmak üzere tiroid hormonları ve cinsiyet hormonları büyümeyi düzenlemektedir. Bu hormonların eksikliklerinde büyüme geriliği en önemli bulgulardandır.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN DOĞUM ÖNCESİ VE DOĞUM SONRASI FAKTÖRLER
Anne karnındaki dönemde çocuğun büyümesi üzerine etki eden faktörler, çocuğun doğum boyunu ve ağırlığını etkilemekle kalmayıp, bazı çocuklarda çocuğun doğumdan sonraki büyümesini de etkilemektedir. İntrauterin dönemdeki büyüme üzerinde etki eden faktörleri iki gruba ayırabiliriz. Bunlar; bebeğe ait faktörler ve anneye faktörlerdir.
Anneye ait faktörler;
- Plansenta hastalıkları,
- Hipertansiyon, preeklampsi, eklampsi,
- Kronik hastalıklar,
- Alkol, sigara kullanımı,
- Çoğul gebelik,
- Annenin malnutrisyonu,
- Annenin kullandığı ilaçlar,
- Annenin hamileyken röntgen çektirmesi.
Bebeğe ait faktörler;
- Kromozomal bozukluklar (örn. Down sendromu, Turner sendromu, Cushing sendromu gibi),
- İntrauterin enfeksiyonlar (anne karnındaki bebeğin enfeksiyonlara maruz kalması),
- Hipoksi,
- İskelet displazileri,
- Kemik mineralizasyon defektleri.
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN DUYGUSAL VE PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER
BOY UZAMASINI ETKİLEYEN HASTALIKLAR
- Kronik hastalıklar,
- Organ yetmezlikleri (kalp, böbrek, karaciğer gibi organların yetmezlikleri),
- Metabolik hastalıklar,
- Endokrin işlevlerde ikincil bozulma,
- Gastrointestinal hastalıklar,
- Onkolojik hastalıklar,
- İştahsızlık,
- Besin emilimi yetersizliği,
- Alınan besinlerin kullanımında bozukluklar,
- Doku oksijenlenmesinde bozulma,
- Asidoz.
Sağlıklı yaşam için çocuğun büyümesinin belirli aralıklarla standart büyüme eğriliklerinde değerlendirilmesi için, normalden sapmaların erken tanınması ve çocukta kalıcı etki yapmadan önlenmesi için çocukların büyüme durumunun düzenli aralıklarla izlenmesi son derece önemlidir.
BENZER SAĞLIK YAZILARIMIZ
- Rahimiçi büyüme geriliği nedenleri
- Hamilelikte sigara içmek bebeği ve anneyi nasıl etkiler
- Çocuklarda kronik böbrek yetmezliği
- Doğumsal metabolizma bozuklukları
- Kromozom anomamalileri
