Böbrek nakli ameliyatı nasıl yapılır?
Böbrek nakli, her iki böbreği de görevini yerine getiremeyecek duruma gelmiş, son dönem böbrek yetmezliği gelişmiş olan hastaya, canlı vericiden ya da kadavradan alınan sağlam böbreğin nakledilmesidir. Böbrek nakli böbrek yetmezliğinin en iyi ve en başarılı tedavisidir.
Böbrek nakli kimlerden yapılabilir?
Böbrek nakli, öncelikle hayatını kaybetmiş insanların organlarından yapılan nakil işlemidir. Fakat organ bağışı yetersiz olduğu için bu ihtiyaç her zaman karşılanamamaktadır. Bu nedenle böbrek nakli canlı akraba veya yakınlardan da yapılabilmektedir.
Kadavradan alınan böbrek, genellikle beyin ölümü gerçekleşen kişilerde organlar canlılığını yitirmeden bağışlanır ise bu kişilerin böbrekleri alınır ve hasta kişiye nakledilebilir.
Canlı vericiden alınması gereken böbrek hastanın eşi ya da yakın akrabaları doku, kan grubu ve benzeri uyumluluk olduğu sürece hastaya organ nakli yapılabilir.
Böbrek nakli için canlı vericide aranan özellikler
Yapılan sağlık incelemelerinde tamamen sağlıklı olması, Türkiye yasalarına göre vericinin alıcı ile en fazla 4’üncü derece akraba olması (anne, baba, kardeş, dede, anneanne, babaanne, torun, amca, hala, dayı, teyze, yeğen, 3’üncü derecedekilerin çocukları) gibi, böbrek nakli için verici aday olma özelliğine sahiptirler.
Böbrek nakli için canlı verici olmak riskli mi?
Normal şartlarda böbrek nakli için canlı verici olmanın önemli bir sakıncası yoktur. Vericiye anestezi yapılacağı ve normal bir ameliyat gibi ameliyat olacağı için herhangi bir ameliyatta oluşabilecek riskler taşır. Böbrek nakli için böbrek veren kişi kısa sürede iyileşir ve yaklaşık 3-4 hafta sonra normal günlük yaşantısına dönebilmektedir. Tek böbreğini veren kişide uzun dönemde tek böbrekli olması kişinin yaşam kalitesini çok fazla etkilemez ve bozmaz. Tek böbreğini veren kişide, diğer insanlara oranla daha erken böbrek yetmezliği gelişme riski söz konusu değildir. Fakat vericide herhangi bir zarar görme olasılığı var ise bu durumda başka verici aranır.
Böbrek nakli için kan grubu uyumu nedir?
Böbrek nakli için her verici kendi kan grubu ile aynı olan alıcıya böbreğini verebilir. AB grubundaki alıcılar ise, kendi kan grubuna uymayan kişilerden de böbrek alabilirler. Rh pozitif veya negatif kan olması önemli değildir. Böbrek nakli için verici ve alıcının Rh’ına bakılmaz.
Böbrek nakli olacak hastalar için gerekli bilgiler
Böbrek nakli yapılacak hastalar için kesinleşmiş üst yaş sınırı bulunmamaktadır. Böbrek nakli yapılacak hastanın bulaşıcı hastalık geçirmiş olması, kanser, kalp hastalığı, hepatit gibi durumların bulunması ve böbrek yetmezliği bazı özel nedenlere bağlı gelişmiş ise veya özel durumlar söz konusu ise hastalıkların aktif olup olmaması ve hastanın nakil yapmaya uygunluğunu anlayabilmek için gereken tetkikler yapılarak nakil işlemi gerçekleştirilmelidir.
Böbrek nakli için hazırlık süreci
Böbrek nakli hazırlık aşamasında hem alıcı hemde verici için kan tetkikleri, idrar tetkikleri, röntgen, ultrasonografi tetkikleri yapılır. Kardiyoloji, göğüs hastalıkları, kadın hastalıkları, psikiyatri, diş bölümleri uzmanları tarafından hasta ve verici iyi bir değerlendirmeden geçirilir. Gereken durumlarda başka uzmanlık dallarından, doktorların değerlendirmeleri ve görüşleri de alınır.
Ayrıca alıcının bağışıklık sisteminin verici dokularına karşı aşırı bir duyarlılığının olup olmadığını anlamak amacı ile karşılaştırma testleri olarak bilinen bazı testler yapılır.Doku ve bağışıklık sistemi ile ilgili karşılaştırma testleri uygun ise ve kişilerin sağlık durumları elverişli durumda ise yapılacak böbrek nakli ameliyatı için hastanenin organ nakli konseyinde nakil işlemine karar verilir.
Böbrek nakli olacak hasta hangi kuruma baş vurmalı?
Canlı vericiden böbrek alacak hastalar arasında kan bağı olan akraba ya da eşleri ile birlikte bu durumu belgeleyen nüfus kayıt örnekleri ile birlikte yerleşim yerlerinde bulunan üniversite hastanelerindeki Nefroloji bilim dalı Organ Nakli bölümüne, çocuk hastaların ise çocuk Nefroloji bölümüne baş vurmaları gerekir. Fakat kadavradan böbrek nakli olmak isteyen erişkinlerin ve çocuk ebeveynlerinin yine aynı bölümlerde kadavra listesine yazılmaları gerekir.
Kadavradan böbrek bağışı yapılan alıcı hasta nasıl belirlenir?
Sağlık Bakanlığına bağlı Ulusal Organ Nakli Koordinasyon Merkezi, bekleme listesine daha önceden kaydını yaptırmış olan hastalar arasından, yaptığı eleştirme ve puanlamaya göre hasta listesi oluşturarak, ilgili bölgeye bilgi verir. Sağlık Bakanlığının kriterlerine göre alıcının belirlenmesinde kan grubu, doku tipleri uyumu, hastanın yaşı, diyalize girme süresi ve ne kadar zamandır listede kaydının olduğu alıcının belirlenmesinde önemlidir. Bilgisayar programı ile belirlenen hastalar, böbreğin en uygun olduğu hastaya takılması için ilgili organ nakli merkezinde değerlendirmeye alınır.
Burada unutulmaması gereken durum, kadavra için çağrılan hastaya o böbrek kesin takılacak olmamasıdır. Ulusal Organ Nakli bekleme listesindeki puanın yüksek olması ve tıbbi olarak nakil işlemi yapılacak hasta ile alınacak böbreğin birbirine uyumluluğunun yüksek olması durumunda nakil işlemi gerçekleşir.
Böbrek nakli ameliyatından sonra
Alıcı hastanın bağışıklık sistemi yeni takılan böbreği yabancı göreceği için, takılan böbreği atmak ve reddetmek isteyecektir. Bu nedenle nakilden sonra hastaya bağışıklık sistemini baskılayan ilaç tedavisi ömür boyu doktor kontrolü altında verilir.
Böbrek nakli olmuş kişinin beslenmesi ve sosyal yaşamı
Böbrek nakli yapılmış olan hastalarda özel bir durum olmadığı sürece katı ve ciddi bir beslenme programı uygulanmaz. Böbrek nakli ameliyatı olmuş hastalar kilo kontrolünün sağlanması için sağlıklı olan, uygun koşullarda pişen her şeyi aşırıya kaçmadan yiyebilirler. Belirli aralıklar ile kilo takibi önemlidir. Böbrek naklinden sonra hastalar sabah kalkıp kahvaltıyı düzenli şekilde yaptıktan sonra ilaçları düzenli kullanıp normal hayata başlamalıdırlar.
Toplumda yanlış bilinen nakil sonrası kişinin eve kapanması, evden dışarı çıkmaması ve kimse ile görüşmemesi gibi görüşler vardır. Fakat bu doğru değildir. Böbrek nakli ameliyatından sonra bu kişiler doktorları müsade ettikten sonra ve taburcu edildikten sonra kendilerini iyi hissettiklerinde kısa yürüyüşler yapmaları, soğuk olmayan havalar daha uzun yürüyüşler yapmaları önerilir. Çok kalabalık değil iken otobüs ile yolculuk, eş, dost ile görüşmeler yapılabilir.
Böbrek nakli yapılmış kadın hamile kalabilir mi?
Böbrek nakli ameliyatı olmuş kadınlarda gebelik mümkün olabildiği gibi, hamilelik kararı verilmeden önce kan örneklerinin gerekli değerlendirmesi ve ilaç düzenlemesi yapılmalıdır. Bu kadınlar hamileliği süresince ilgili bölümlerde takip edilerek bebeklerini dünyaya getirebilirler. Böbrek nakli sonrası en az bir yıl geçtikten sonra hamilelik kararı önerilir. Ayrıca böbrek naklinden sonra bu hastalarda adet dönemleri düzene girer.
Böbrek nakli yapılmış erkek çocuk sahibi olabilir mi?
Böbrek nakli sonrası en az bir ay sonra kişi kendini iyi hissetmeye başladığında eski cinsel yaşamına geri dönebilir. Bu hastalar cinsel yaşama döndüklerinde hem erkekler hemde kadınlar kendilerini cinsel yolla bulaşabilecek hastalıklara karşı korumalıdır. Böbrek naklinden sonra erkeklerin iktidarsızlık sorunu da düzene girer. Böbrek naklinden sonra erkeklerde, kadınlar gibi çocuk sahibi olabilirler.
Böbrek nakli sonrası korunma ve önlemler
Böbrek nakli olmuş hasta ev ve iş yerinde bireylerin enfeksiyonel bir hastalık geçirdikleri dönemlerde yakın temastan kaçınmalıdır. Böbrek nakli ameliyatından sonra 2 ay kadar halka açık yerlerden ve kalabalık ortamlardan sakınılmalıdır. Çiçek ve bahçe, tarla işleri ile uğraşan böbrek nakilli kişiler gereken önlemleri almalıdır. Sık sık eller yıkanmalı ve kişi kendine özel havlu ile kurulanmalıdır. Böbrek nakli yapılmış kişi hayvanlar ile yakın temastan kaçınmalı ve yiyeceklerin temizliğine dikkat ederek yemelidir.
Böbrek nakli sonrası ilaç tedavisi
Böbrek nakli sonrası hastaya verilen bağışıklık sistemi baskılayıcı ilaçlar ve geçici süreli antibiyotik tedavisi verilir. Gereken durumlarda tansiyon ve kolesterol seviyesini düzenleyen ilaçlar eklenebilir. Özellikle bağışıklık sistemini baskılayan ilaç tedavisi düzenli kullanılmalıdır.
Kullanılacak ilaçların ismi, miktarı, nasıl ve hangi saatlerde kullanılacağı hakkında bilgi veren ilaç kullanma çizergesi kişiye hastaneden tabur edilirken verilecektir. İlaçların doğru ve zamanında kullanılması doz atlanmaması böbrek nakli olmuş hastalar için önemlidir. Doktordan izinsiz başka bir ilaç kullanılmaması gerekir. Herhangi bir nedenden dolayı başka bir ilaç kullanılması gerektiğinde veya başka bir doktor ilaç reçete ettiğinde böbrek nakli kontrolleri için gidilen doktora bildirilmelidir.
Böbrek nakli sonrası acil durumlar
Böbrek nakli ameliyatı olmuş ve evine taburcu edilmiş hastanın doktoruna bildirmesi gereken durumlar vardır. Bu durumlar 38 derecenin üzerinde ateşlenme, idrar miktarında azalma, yanma hissi ve renk değişikliği, ayak ve el bileklerinde şişlik oluşması, aniden meydana çıkan tansiyon yüksekliği veya düşüşü, tekrarlayan kusma ya da ishal, öksürük ve nefes darlığı, diş problemi ve diş için antibiyotik kullanımı gerekliliği, herhangi bir aşı yapılması veya önerilmesi, su çiçeği, zona, tüberküloz veya herhangi bir hastalığa yakalanıldığında mutlaka hastanın doktoru bilgilendirilmelidir.
Nakil sonrası hastanın doktoruna ulaşması gerektiği en önemli durumlardan biri enfeksiyonlardır. Bu enfeksiyonlar nakilden birkaç ay sonra görülebileceği gibi, yıllar sonra da görülebilir. Böbrek nakli sonrası enfeksiyon belirtileri (38 derecenin üzerinde seyreden ateş, titreme, baş ağrısı, kas ağrıları, aşırı halsizlik ve yorgunluk, öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı, bulantı, kusma, ishal, idrar yaparken yanma hissi, renk değişikliği ve az idrar çıkarma) gibi belirtilerdir.
Böbrek nakli sonrası böbrek reddi belirtileri
Böbrek nakli sonrası % 3-5 oranında organ reddi görülmektedir. Bu durum yapılan kan tetkiklerinde, kreatinin düzeyinde artış olduğunda yapılan ileri tetkikler sonucunda organ reddi tespit edilebilir. Organ reddinin erken tanısında tedavisi yapılabilir. Özellikle nakilden 6 ay sonra yapılan rutin tetkiklerde bazı belirtiler görülen hastalarda dikkatli olunmalıdır.
Bu belirtiler, greft yerinde şişlik, ağrı ve hassasiyet, ateş, kan basıncının (tansiyonun) yükselmesi,hızlı kilo alımı, sıvı fazlası (ödem), idrar miktarında azalma, üre ve kreatinin değerlerinde yükseklik, halsizlik, iştahsızlık, genel vücut ağrıları, bulantı ve kusma gibi belirtilerdir.
Böbrek nakli başarısız olduğunda ne olur?
Böbrek nakli herhangi bir nedenden dolayı başarısız olur ise rahatlıkla daha önce görülen tedavi yöntemine ve diyaliz tedavisine dönmek mümkündür. Belirli tıbbi gerekçelerin yerine getirilmesinden sonra hastaya yeniden böbrek nakli yapılabilir.
Böbrek nakli yapılmaması gereken durumlar
Çözümlenmemiş kanser hastalığı, aktif halde olan AIDS hastalığı veya hepatit, aktif halde olan tüberküloz (verem) hastalığı, ciddi vasküler hastalık varlığı, aktif halde olan intravenöz ilaç kullanımı, 5 yıldan daha az yaşam beklentisi olan hastalar, yeni geçirilmiş miyokard infarktüsü, diğer son dönem organ yetmezlikleri (kalp, akciğer, karaciğer gibi), hastanın nakil sonrası kullanacağı ilaçları kullanamama gibi sorunlarının olması gibi durumlarda böbrek nakli yapılmaz.
Böbrek hastalıkları ile ilgili benzer sağlık yazıları
- Kronik böbrek yetmezliği nedir
- Akut böbrek yetmezliği nedenleri ve belirtileri
- Böbrek kanseri nedir
- Çocuklarda polikistik böbrek hastalığı
- Diyaliz nedir
