ASTIM VE ALERJİK ASTIM AYNI HASTALIK MIDIR?
Astım, ekstrensek (alerjenler gibi dış faktörler tarafından tetiklenen) ve intrensek (alerji ile ilgisi olmayan) şeklinde ikiye ayrılır. Bu ayrımı yapmak çok kolay değildir ve her iki astım tipinin de örtüştüğü birçok nokta vardır. Astım hastası birçok insan, kişiden kişiye değişen ölçüde dış etkenlere karşı duyarlıdır. Genellikle, astım ne kadar erken yaşlarda başlarsa alerji ile bağlantısı o kadar kuvvetlidir. İleri yaşlarda astımı gelişenlerin, alerjenler, soğuk algınlığı veya hava durumu gibi tetikleyici faktörler ile bağlantısının olduğunu belirlemek daha zor, ama belirtileri daha kalıcıdır.
ASTIM VE ALERJİK ASTIM NEDEN OLUR?
Astımlı hastaların hava yolları genellikle belli miktarlarda inflamasyonludur (yangılıdır). Egzersiz, soğuk algınlığı, alerjenler, hava durumu gibi tetikleyici faktörlerin daha kolay astım atağına yol açmasının nedeni de bu enflamasyondur.
Astım birçok farklı sebebe bağlı ortaya çıkabilen bir durumdur. Bu nedenler, kalıtsal (anne ve babanızdan aldığınız özellikler) ve çevresel faktörler olarak ikiye ayrılabilir.
Astım hastalığının kalıtımsal yatkınlığının olduğu, dolayısıyla aile içinde sık görüldüğü bilinmektedir. Hangi kromozomdaki hangi genin astım eğilimini yıllardır bir nesilden diğerine aktardığı araştırmacılar tarafından halen araştırılmaktadır.
Astım hastalığı bakımından eğilimli bireylerde belirtilerin ortaya çıkmasına neden olan çevresel faktörlerin neler olduğunu belirlemek oldukça güçtür. Ancak biliniyor ki bebek daha anne karnındayken bile alerjen olduğu bilinen belirli maddelere (örneğin polenlere veya ev tozu böceklerine) ciddi şekilde maruz kaldığında, yaşamının ileri ki dönemlerinde çoğunlukla alerji geliştirir. Doğumdan sonra karşılaşılan belirli etkenler kalıtımsal eğiliminizi gerçek bir astıma dönüştürebilir.
Bebeğin doğduktan sonra kedi, köpek gibi evcil hayvanların bulunduğu ortama girmesi, bebeğin yaşamının erken dönemlerinde belirli solunum yolu enfeksiyonları geçirmesi, inek sütü ve yumurta gibi alerjiyi arttıran besinlere erken maruz kalması, yılın polen sayısının yüksek olduğu bir döneminde dünyaya gelmesi gibi faktörlerin astım hastalığına yakalanma riskini arttırdığı da bilinmektedir. Yine hava kirliliği, aile içinde veya annenin sigara içmesi gibi etkenler de astım hastalığına yakalanma riskini arttırmaktadır.
ASTIM KAÇ YAŞINDA BAŞLAR?
Astım hastalığı sadece kalıtımsal değildir ve ailenin hangi bireyinde astım gelişeceği ön görülemez. Astımın belirli başlama yaşı yoktur ve astımlı hastaların 2/3’ünden fazlasında belirtiler çocukluk döneminde başlayabileceği gibi, 60 yaşından sonra da astım belirtileri başlayabilir.
ASTIM BELİRTİLERİNİ VE ATAKLARINI TETİKLEYEN FAKTÖRLER
Astım belirtilerini ortaya çıkaran ve sizde astım atağına neden olan faktörler ”tetikleyiciler” olarak adlandırılır. Astım hastalarında tetikleyiciler genellikle kişiye özeldir, ancak sık rastlanan bazı tetikleyici faktörler vardır. Tetikleyici, astımın kötüleşmesine sebep olan (belirtilerin ortaya çıkmasını sağlayan) veya astım atağını başlatan herhangi bir etkendir. Astımlı her hastada tetikleyiciler aynı değildir, bu nedenle bir bireyde astımı kötüleştiren faktör, diğer astımlı bireyi etkilemeyebilir.
Soğuk algınlığı (üst solunum yolu enfeksiyonları) astım ataklarını tetikler mi? Astımlı hastaların genelinde soğuk algınlığı, durumu daha da kötüleştirebilir. Çocuklarda bu durum daha etkilidir, hatta tek tetikleyici soğuk algınlığı olabilir. Astım belirtileri soğuk algınlığı iyileştikten sonra da, bazen altı hafta daha uzayabilir.
Alerjenler astım ataklarını tetikler mi? Kedi ve köpek tüyü, ev tozu böcekleri, polenler ve mantar sporları gibi alerjenler astım ataklarını tetikleyen etkenlerdir. Astım hastaları soğuk algınlığı varken bir de bu alerjenler ile karşılaşırlar ise durumları daha da kötüleşebilir.
Egzersiz astım ataklarını tetikler mi? Astımlı hastalarda egzersiz sonrasında öksürük, hırıltılı solunum sık görülür. Hava soğuk ve kuru olduğunda egzersizin tetikleyicilik özelliği daha da güçlü olur.
Psikolojik durumlar astım ataklarını tetikler mi? Gülme, ağlama, heyecanlanma veya üzülme bir astım atağını başlatabilir. Bu durum özellikle küçük çocuklarda daha belirgindir.
Soğuk hava astım ataklarını tetikler mi? Hava sıcaklığının değişmesi, özellikle azalması belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Hava kirliliği astım ataklarını tetikler mi? Egzoz gazları, sanayi atıkları ve sigara dumanı gibi hava kirliliğine neden olan faktörler astım ataklarını ciddi şekilde tetikleyebilir.
Meslek koşulları astım ataklarını tetikler mi? İş ortamında bulunan maddelere, tozlara karşı alerjiniz olursa astım tetiklenebilir.
İlaçlar astım ataklarını tetikler mi? Bazı ilaçlar alerji gelişmesine yol açabilir. Bu ilaçların en bilinenleri arasında aspirin, inflamasyona karşı etkili ibuprofen içeren (Brufen, Nurofen, Profen, Artril, İbufen gibi) ağrı kesiciler ve yüksek tansiyon için kullanılan beta-blokerler gibi ilaçlar sayılabilir. Bu ilaçlar alerjiye sebep olduğunda, tedavi için alternatif ilaçlar bulunduğundan, alerji yapan ilaçtan kaçınılması önemlidir.
Besinler astım ataklarını tetikler mi? Süt ürünleri gibi gıda maddelerinin veya koruyucuların astım tetikleyicisi olduğuna dair inanışlar vardır, fakat bunlar her zaman veya her bireyde astım ataklarını tetiklemez. Gıda alerjisi durumunun olduğu bir gerçektir, ancak bu alerjenler genellikle egzama ya da kurdeşen tarzında alerjik reaksiyona neden olurlar, ama nadiren astım ataklarını da tetiklerler.
ASTIM VE ALERJİK ASTIM BELİRTİLERİ
Her astım hastası kendi başına bir olgu olarak kabul edilir. Hastalığın belirtileri, seyri ve tetikleyici faktörleri her bireyde farklılık gösterir ya da gösterebilir. Astım hastalığını hastalar, doktorlardan daha iyi tanırlar, çünkü her hasta kendisinde atakları neyin veya nelerin tetiklediğini daha iyi bilir. Hastaların kendilerini koruyabilmesi için, bu hastalığın belirtilerini neyin ortaya çıkardığını veya neyin şiddetlendirdiğini deneyimlemeleri ve gözlemlemeleri çok önemlidir.
Astımın tipik belirtileri nelerdir?
Astımın kendini gösterme şekilleri farklı, hatta aynı hastada bile farklı zamanlarda farklı belirtiler ile ortaya çıktığından, belirtiler hakkında net bilgiler vermek çok mümkün değildir.
En sık görülen belirtiler arasında hırıltı, kısa solunum, göğüste sıkışma ve öksürüktür. Bu şikayetler çoğunlukla geceleri kötüleşir ve sabahları ilk bu şikayetler ile karşılaşılır.
Farklı belirtiler olduğu gibi, hastalığın seyri de farklı olabilir ve bazı astım hastalarında belirtiler süreğenlik gösterirken, bazılarında ise belirtiler ataklar şeklinde görülür ve ataklar arasındaki dönemler normal geçer.
ASTIM VE ALERJİK ASTIM TEŞHİSİ
Bazı doktorlar astım teşhisini koymak için hırıltılı solunumu ön planda tutarlar, ancak özellikle çocuklarda ön plandaki bulgu öksürük olabilir.
Astım tanısı konulmadan önce hastanın öyküsü (anamnezi) doktor tarafından dikkatlice alınır. Hastaya bazı sorular (belirtilerin ne olduğu, ne zaman ortaya çıktığı, hangi faktörler ile tetiklendiği ve nasıl düzeldiği gibi) durumlar hakkında sorulur. Ayrıca ailede atopik bozukluğu bulunan başka bir bireyin olup olmadığı da sorgulanır. Burada söz konusu olan sadece astım değil, aynı zamanda egzama, saman nezlesi, alerjik nezle ve kurdeşen gibi durumlardır.
Hastaya iş yerinde tetikleyici bir faktör varlığı da sorulur. Daha sonra doktor, göğüs muayenesi yapar ve astım ile karışabilecek diğer belirtileri ayırt etmeye çalışır.
Astım hastalığı klinik muayene ve anamnez ile belli ölçüde teşhis edilebilir. Fakat tanıda yardımcı olabilecek bazı testlerin de yapılması gerekir. Bu testler arasında akciğerlerin ne ölçüde çalıştığını gösteren (tepe akım ölçümü ve daha ileri akciğer fonksiyon testleri), alerji testleri için iğne batırma testleri, gıda alerjisi testleri gibi testler vardır.
Bütün testlerin yapılmasına rağmen, astım hastalığı varlığını tespit etmek mümkün olmayabilir. Bu gibi durumlarda etkili bir astım ilacı verilerek tedaviye başlanır ve bu tedavi sırasında hastalardan belirtilerde bir düzelme olup olmadığını gözlemlemeleri ve tepe akım ölçümlerini kaydetmeleri istenir. Eğer tedavi ile belirtiler istenilen düzeyde azalır ise astım teşhisi kesinleştirilir ve tedavi devam ettirilir.
ASTIM VE ALERJİK ASTIM TEDAVİSİ
Pek çok astım hastası hayatlarının bazı dönemlerini astım belirtilerinden uzak geçirseler de, günümüzde astıma yönelik kesin bir tedavi yöntemi yoktur. Astım belirtilerini hafifletmek için tedavi gören hastalarda da astım hastalığının tedavi edildiğini söylemek mümkün değildir, çünkü hastalığın belirtileri tekrar ortaya çıkar. Bu da, bir kez astım hastası olduktan sonra hastalığın ömür boyu süreceği anlamına gelmektedir.
Astım hastalığının tedavisinde amaç hastanın yaşam kalitesini arttırmaktır. Astım, doğru şekilde tedavi edildiğinde hasta için ciddi bir sorun olmaktan çıkar.
Astım tedavisinde inhaleler kullanılır. İnhaleler önleyici ve rahatlatıcı olarak iki şekilde verilebilir. Bazı hastalarda kısa süreliğine inflamasyonun azaltılması için prednizolon gibi kortizon grubu ilaçlardan kullanılabilir.
Bir etkene karşı (hayvan tüyü ya da kepeği, polenler, gıdalar, ev tozu, mantar sporları gibi) alerjisi olan astımlı hastaların o etkenden uzak durması en iyi tedavi yöntemidir, ancak polenlerden tam olarak uzak durmak mümkün değildir. Bu gibi durumlarda astım tedavisine ek olarak doktorunuzun reçete ettiği antihistamin ilaçlar da tedaviye eklenebilir. Antihistaminler alerjik tepkiler sırasında açığa çıkan histamin maddesini bloke ederek etki gösterirler.
ASTIM TEDAVİSİNDE KULLANILAN İNHALER İLAÇLAR VE ETKİLERİ
Astım ilaçlarını solunum yoluyla almak yutarak almaya göre çok daha etkili olduğundan astım hastalığında en iyi tedavi yöntemi inhalerlerdir. İnhalerler solunum yoluyla alındığından hızlı etki gösterirler (çünkü doğrudan akciğerlere ulaşırlar) ve daha düşük doza ihtiyaç duyarlar, bu sayede de yan etkileri daha az olur.
Astım için kullanılan inhaler ilaçlar önleyici ve yatıştırıcı olarak iki gruba ayrılır.
- Önleyici astım inhalerleri nedir? Önleyici ilaçlar hava yollarındaki enflamasyonu azaltırlar ve adlarından da anlaşıldığı gibi astım ataklarını ve belirtilerini önlemek için kullanılırlar. Bu ilaçlar doktor uygun gördüğü sürece herhangi bir belirti olmasa bile kullanılabilir ve dozları hastanın ihtiyacına göre ayarlanabilir. Bu ilaçlar genellikle günde iki kez kullanılır.
- Rahatlatıcı astım inhalerleri nedir? Rahatlatıcı astım inhalerleri belirtiler ortaya çıktığında hava yollarını genişletmeye yarar. Bu inhaler’ler oldukça hızlı bir şekilde etki gösterirler ve astım belirtileri yaklaşık 15 dakika içinde azaltırlar. Rahatlatıcı ilaçların etkisi uzun sürmez ve hava yollarındaki enflamasyonu iyileştirmez. Rahatlatıcı ilaçlar her zaman hastanın yanında ya da kolay ulaşabileceği bir yerde bulundurulmalıdır, çünkü tedavi gecikirse astım atağı şiddetlenebilir.
BENZER YAZILARIMIZ
- Astım ilaçları nasıl kullanılır
- Çocuklarda astım belirtileri
- Astım hastalığı nedenleri ve tedavisi
- Saman nezlesi (alerjik rinit) belirtileri ve önlemler
- Öksürük nedenleri ve tedavisi
